Zerwano z ideą zabezpieczenia ludzi na starość i zastąpioną ją nowym rozwiązaniem. Wprowadzono metodę różnorodnych źródeł pochodzenia emerytury, co ma zapewnić większe bezpieczeństwo emerytalne. Te różnorodne źródła nazywane są „filarami”.
Podstawowy segment określany jest, jako I filar, gdzie składka jest zarządzana metodą repartycyjną, a elementami strukturalnymi są Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (FUS) i Fundusz Rezerwy Demograficznej (FRD) - pozostające w sferze finansów publicznych. Tu świadczenie określonej wysokości gwarantowane jest przez państwo zgodnie z art. 67 Konstytucji[1], który przewiduje, że " Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Zakres i formy zabezpieczenia społecznego określa ustawa. ". W ten sposób wyrażona została rekonstrukcja zasady odpowiedzialności państwa za socjalną skuteczność systemu emerytalnego. W nowym systemie odpowiedzialność państwa za wypłatę świadczeń ma charakter subsydiarny. Zmiana roli państwa polega na rezygnacji z tworzenie i dzielenia dochodów na korzyść organizowania, nadzorowania i gwarantowania właściwych warunków produkcji dóbr socjalnych.[2]
Inaczej jest w przypadku drugiego segmentu zwanego drugim filarem, w ramach, którego powołane zostały do życia zupełnie nowe instytucje: otwarte fundusze emerytalne (OFE), powszechne towarzystwa emerytalne (PTE)i w przyszłości również zakłady emerytalne. Tu finansowanie świadczeń odbywa się metodą kapitałową, a państwo nie jest gwarantem określonej wysokości świadczeń, ale pełni nadzór w kwestiach finansowych. Jest możliwe jednak ograniczone uczestnictwo Skarbu Państwa na wypadek wystąpienia niedoboru kapitałowego. Dodatkowo jak wskazuje K. Antonów nie ma prawnych warunków dla uwolnienia się państwa od finansowej gwarancji za funkcjonowanie prywatnego segmentu emerytalnego. OFE stanowią, bowiem integralną część ubezpieczenia emerytalnego, a o gwarancji Skarbu Państwa dla ubezpieczonych-członków OFE w razie wystąpienia niedoboru w funduszu emerytalnym, którego nie można pokryć ze środków Funduszu Gwarancyjnego, stanowi wyraźnie art. 180 ustawy o o.f.f.e.[3]
Podobnie jak pierwszy filar, II filar ma charakter bazowy, gdyż emerytura z otwartego funduszu emerytalnego stanowi integralną część świadczenia w przypadku osiągnięcia określonego wieku emerytalnego.[4] Otwarte fundusze emerytalne i powszechne towarzystwa emerytalne wykonują zadania ustawowe określone, które obejmują całokształt funkcjonowania OFE.
Natomiast instytucja II filaru, jaką są zakłady ubezpieczeń emerytalnych (ZUE) ma zostać powołana do wypłaty dożywotnich emerytur ze środków zgromadzonych na indywidualnym koncie członka funduszu. Będą one tworzone jako jednostki państwowe albo prywatne. ZUE będą zawierały umowę z ubezpieczonymi , na podstawie której nastąpi wypłata emerytury kapitałowej. Członek OFE wybierze ZUE, do którego zostaną przekazane środki pieniężne zgromadzone w OFE ( tzw. kapitał transferowy). Można będzie zawrzeć umowę tylko z jednym zakładem emerytalnym.[5]
[1] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.( Dz.U. 1997, NR 78 poz. 483 z późn.zm.)
[2] R. Pacud, Zasady… op.cit., PiP 2003, z. 3, str. 63
[3] K. Antonów, Finansowe aspekty ubezpieczeń społecznych, PiZS 2002, nr 11, str. 5
[4] I. Jędrasik-Jankowska, Ubezpieczenia emerytalne…, op. cit., str. 217
[5] I. Jędrasik-Jankowska, Emerytura… op. cit., str. 123
