Dziedziczenie ustawowe i testamentowe
Pierwszą kwestią, nad jaką należy się pochylić, jest rozróżnienie pomiędzy dziedziczeniem ustawowym i testamentowym. Z dziedziczeniem testamentowym mamy do czynienia wtedy, gdy spadkodawca pozostawił ważny testament. Należy przy tym pamiętać, że jeśli spadkodawca pominął w testamencie małżonka, rodziców czy zstępnych (dzieci, wnuki itd.), osobom tym przysługuje prawo do zachowku. Wynosi on co do zasady 1/2 udziału spadkowego, który przypadałby danej osobie w razie dziedziczenia ustawowego (w określonych przypadkach – 2/3 tego udziału). W testamencie oprócz wskazania spadkobierców mogą zostać zawarte również inne określone prawem zapisy czy polecenia.
Z kolei w razie braku testamentu następuje dziedziczenie ustawowe. W takim przypadku przepisy kodeksu cywilnego regulują, kto dziedziczy po spadkodawcy. Zgodnie z przepisami, w przypadku dziedziczenia ustawowego w pierwszej kolejności do spadku powołane są dzieci i małżonek spadkodawcy. Dziedziczą oni w częściach równych, przy czym część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż 1/4. Jeśli spadkodawca nie miał dzieci, dziedziczenie ustawowe wygląda inaczej – różne możliwości są szczegółowo uregulowane w przepisach. Natomiast gdy któreś z dzieci zmarłego nie dożyło otwarcia spadku, przypadający mu udział spadkowy przypada jego dzieciom (a więc wnukom spadkodawcy).
Co muszę zrobić, aby uzyskać spadek?
Pierwszym krokiem, jaki należy podjąć w celu uregulowania spraw spadkowych, jest uzyskanie stwierdzenia nabycia spadku. Może to mieć miejsce na dwa sposoby: przed notariuszem albo przed sądem. Stwierdzenie nabycia spadku przed notariuszem jest szybsze i tańsze, jednak w takim przypadku niezbędne jest, aby u rejenta stawiły się wszystkie osoby dziedziczące z ustawy bądź objęte testamentem. Ponadto jeśli zmarły pozostawił testament, to wszyscy zainteresowani muszą być zgodni co do jego ważności oraz co do tego, kto dziedziczy. Kwestionowanie testamentu przez któregokolwiek ze spadkobierców uniemożliwia stwierdzenie nabycia spadku przed notariuszem. Notariusz dokonuje otwarcia testamentu oraz sporządza protokół dziedziczenia. Ponadto wydaje tzw. akt poświadczenia dziedziczenia, który zostaje wpisany do odpowiedniego rejestru.
Sądowe postępowanie w sprawie stwierdzenia nabycia spadku jest niezbędne w sytuacji, gdy choćby jeden spadkobierca kwestionuje treść testamentu bądź ma inne wątpliwości co do dziedziczenia, np. uważa że któryś ze spadkobierców powinien zostać uznany za niegodnego dziedziczenia. Konieczność złożenia wniosku do sądu występuje także wtedy, gdy nie znamy miejsca zamieszkania przynajmniej jednego ze spadkobierców, albo też nie znamy wszystkich spadkobierców. W takim przypadku sąd musi podjąć odpowiednie kroki w celu ustalenia spadkobierców i ich miejsca zamieszkania. Jeśli okaże się to niemożliwe, sąd wyznaczy za spadkobiercę kuratora, który będzie zastępował go w postępowaniu.
Dział spadku
Jeśli dojdzie do ustalenia kręgu spadkobierców, kolejnym krokiem będzie dokonanie działu spadku. Również i w tym przypadku można uczynić to przed sądem, jednak jeśli spadkobiercy są zgodni co do tego, jak powinien wyglądać podział, to mogą po prostu zawrzeć umowę. Nie musi ona mieć jakiejś szczególnej formy – z wyjątkiem sytuacji, gdy w skład masy spadkowej wchodzi nieruchomość, bowiem wówczas należy dokonać działu spadku przed notariuszem. Sądowy dział spadku musi obejmować cały spadek, a jedynie z ważnych powodów może zostać ograniczony do jego części. Natomiast dział umowny może obejmować zarówno cały spadek, jak i tylko jego część.
Gdzie ureguluję sprawy spadkowe i ile będzie to kosztować?
W przypadku uregulowania spraw spadkowych przed notariuszem, spadkobiercy mogą wybrać dowolnego notariusza. Koszt sprawy będzie wynikał z taksy notarialnej. Jeśli z kolei zamierzamy złożyć wniosek do sądu, to właściwy będzie sąd rejonowy właściwy z uwagi na ostatnie miejsce zwykłego pobytu spadkodawcy w Polsce. Jeżeli nie da się go ustalić, to właściwy będzie sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. Gdyby nie udało się ustalić żadnej z powyższych podstaw, sądem spadku będzie sąd rejonowy dla miasta stołecznego Warszawy.
Opłata od wniosku do sądu o stwierdzenie nabycia spadku wynosi 100 zł. Z kolei opłata od wniosku o dział spadku to 500 zł, chyba że wniosek zawiera zgodny projekt działu spadku, wówczas opłata wynosi 300 zł. Sprawa o dział spadku może zostać połączona ze zniesieniem współwłasności, w takim przypadku opłata od wniosku to 1.000 zł, a jeśli zawiera on zgodny projekt działu spadku i zniesienia współwłasności – 500 zł. „Oprócz tego niekiedy w sprawach spadkowych mogą pojawić się dodatkowe koszty. Na przykład w przypadku kwestionowania treści testamentu przez któregoś ze spadkobierców może zaistnieć powołania przez sąd odpowiedniego biegłego, co będzie się wiązało z koniecznością zapłaty wynagrodzenia dla biegłego” – wskazuje adwokat Agata Koschel-Sturzbecher.
Co zrobić, jeśli w skład spadku wchodzą długi?
Niekiedy może okazać się, że przyjęcie spadku nie będzie dla nas korzystne, ponieważ wiązałoby się to z koniecznością spłacania długów zmarłego rodzica. W takim przypadku należy pamiętać, że jako spadkobiercy mamy trzy możliwości zareagowania na spadek:
- proste przyjęcie spadku,
- przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza,
- odrzucenie spadku.
Proste przyjęcie spadku polega na tym, że spadkodawca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe bez ograniczeń. Odrzucenie spadku skutkuje tym, że ani nic nie uzyskujemy, ani nic nie tracimy. Natomiast przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza przynosi taki skutek, że spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości spadku. Termin na złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku to 6 miesięcy od dnia, kiedy spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania. W razie braku oświadczenia w tym terminie, uznaje się, że spadkobierca przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Oświadczenie składa się przed sądem lub notariuszem.
Podatek od spadku po rodzicach
Istotną kwestią jest wysokość podatku od spadku po rodzicu. Dzieci spadkodawcy należą do tzw. I grupy spadkowej. Osoby należące do tej grupy są w całości zwolnione od podatku od spadku. Niezbędnym warunkiem do uzyskania zwolnienia jest jednak głoszenie otrzymania spadku w urzędzie skarbowym w ciągu 6 miesięcy od momentu, kiedy powstał obowiązek podatkowy (np. od uprawomocnienia się orzeczenia sądu albo od zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia). Jeśli dowiemy się o tym, że otrzymaliśmy spadek, dopiero po jakimś czasie, termin na zgłoszenie tego do urzędu skarbowego będzie biegł od momentu, w którym uzyskaliśmy taką wiedzę.
Źródło: Prawo spadkowe – Adwokat Poznań
