dragon 08 lipca 2011 art. 405-414KC - Bezpodstawne wzbogacenie cz.2

BEZPŁATNE ROZPORZĄDZANIE KORZYŚCIĄ

Art. 407. kc. Jeżeli ten, kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, rozporządził korzyścią na rzecz osoby trzeciej bezpłatnie, obowiązek wydania korzyści przechodzi na tę osobę trzecią.

Z reguły rozporządzanie składnikami majątkowymi nie prowadzi do wstąpienia w sytuację dłużnika, dlatego też art. 407 kc, wprowadza odmienną regułę czyniąc dłużnikiem zubożonego osobę trzecią, która nabyła składnik majątku wzbogaconego (dłużnika kondykcyjnego), ponadto zwalnia dotychczasowego dłużnika od spełnienia zobowiązania w danym zakresie.

Zakres odpowiedzialności osoby trzeciej:

a) Osoba trzecia odpowiada w zakresie korzyści, która nieodpłatnie uzyskała od pierwotnie wzbogaconego, jeżeli tylko część korzyści przeszła na nią to odpowiada proporcjonalnie (w przypadku zbycia odpłatnego pierwotnie wzbogacony będzie zobowiązany do wydania surogatów)
b) Odnosi się do niej norma z art. 409 kc., więc jeżeli nie jest już wzbogacona jej odpowiedzialność wygasa, chyba że powinna była się liczyć z obowiązkiem zwrotu.
c) Ma względem niej zastosowanie również art. 406kc., zatem będzie zobowiązana wydać surogaty gdy w takiej postaci otrzymała korzyść od pierwotnie wzbogaconego lub gdy sama w zamian za korzyść otrzymała surogaty.

Relacja art. 407 kc. do art. 169 kc.

§ 1. Jeżeli osoba nie uprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją nabywcy, nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba że działa w złej wierze.

Art. 407 kc. nie ma zastosowania w przypadku gdy właściciel (A) sam powierzył rzecz osobie (B), która będąc do tego nieuprawniona daną rzecz zbyła na rzecz osoby (C), na linii A-B może istnieć roszczenie windykacyjne o zwrot wartości rzeczy, natomiast wobec C nie ma obowiązku restytucyjnego.

§ 2. Jednakże gdy rzecz zgubiona, skradziona lub w inny sposób utracona przez właściciela zostaje zbyta przed upływem lat trzech od chwili jej zgubienia, skradzenia lub utraty, nabywca może uzyskać własność dopiero z upływem powyższego trzyletniego terminu. Ograniczenie to nie dotyczy pieniędzy i dokumentów na okaziciela ani rzeczy nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub w toku postępowania egzekucyjnego.

W przypadku zbycia rzeczy skradzionej, zgubionej lub w inny sposób utraconej osoba która dokonuje zbycia nie ma prawa nią władać i jest dłużnikiem właściciela (bezpodstawne wzbogacenie) w przypadku nieodpłatnego zbycia obowiązek zwrotu przechodzi na nabywcę, który staje się właścicielem rzeczy dopiero po upływie 3 lat, wtedy nie będzie już roszczenia windykacyjnego lecz roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia z art. 407kc.

2. ROZLICZENIE NAKŁADÓW

Art. 408kc. § 1. Zobowiązany do wydania korzyści może żądać zwrotu nakładów koniecznych o tyle, o ile
nie znalazły pokrycia w użytku, który z nich osiągnął. Zwrotu innych nakładów może żądać o tyle, o ile zwiększają wartość korzyści w chwili jej wydania; może jednak zabrać te nakłady, przywracając stan poprzedni. § 2. Kto czyniąc nakłady wiedział, że korzyść mu się nie należy, ten może żądać zwrotu nakładów tylko o tyle, o ile zwiększają wartość korzyści w chwili jej wydania. § 3. Jeżeli żądający wydania korzyści jest zobowiązany do zwrotu nakładów, sąd może zamiast wydania korzyści w naturze nakazać zwrot jej wartości w pieniądzu z odliczeniem wartości nakładów, które żądający byłby obowiązany zwrócić.

Art. 408 kc. reguluje uprawnienie wzbogaconego do żądania zwrotu nakładów w zależności od rodzaju oraz od tego czy wiedział, że świadczenie mu się należy lub nie. Znajduje najczęstsze zastosowanie w sprawach w których dokonano nakładów na przedmiot darowizny następnie cofniętej.

Poprzez nakłady należy rozumieć wszelkiego rodzaju wydatki na przedmiot wzbogacenia, w szczególności chodzi o widoczne ulepszenia, np. wzniesienie budynku, remont, założenie nowej instalacji itp.

Art. 408 nie znajduje natomiast zastosowania tam gdzie o rozliczeniu nakładów decydują przepisy odnoszące się do danego stosunku – np. najmu.

Zwrot nakładów koniecznych: § 1

Nakłady konieczne są niezbędne dla utrzymania rzeczy w stanie zdatnym do użytku lub dla zapobieżenia jej uszkodzeniu lub zniszczeniu, wzbogacony może żądać zwrotu takich nakładów o ile nie znajdują one pokrycia w użytku (majątkowym) osiągniętym przez wzbogaconego (np. pożytki, zysk z samochodu lub komputera, zaoszczędzone wydatki)

Zwrot innych nakładów: § 2

Są to nakłady poczynione w celu ulepszenia rzeczy (użyteczne – impensae utile) lub czynione w celu zaspokojenia indywidualnych upodobań wzbogaconego (impensae voluptariae) można domagać się ich zwrotów tylko o tyle o ile zwiększają wartość korzyści, nakazuje się przy tym dokonania analizy w chwili wydania korzyści.

Zwrot wartości korzyści  § 3

Przepis ten jest wyjątkiem od zasady zwrotu korzyści w naturze lub zasady surogacji, jego uzasadnieniem jest konieczność uwzględnienia sytuacji gdy ze względu na wartość lub znaczenie nakładów zwrot korzyści w naturze byłby nieracjonalny lub prowadził do pokrzywdzenia osoby zobowiązanej lub zubożonego.

Z punktu widzenia zubożonego ten przepis ma sens, gdy brak mu środków na zwrot poczynionych nakładów lub gdy dana rzecz nie przedstawia dla niego już wartości uzytkowej.

Artykuł 409 KC, wprowadzający tzw. zasadę aktualności wzbogacenia, stanowi swoistą źrenicę przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu1. Analizowana norma jest wręcz konieczna dla utrzymania spójności sytemu prawa, w którym roszczenie z bezpodstawnego wzbogacenia jest samoistne. Można to ująć w następujący sposób: roszczenie z bezpodstawnego wzbogacenia (inaczej: restytucyjne, kondykcja) ma szeroki zakres zastosowania, może swobodnie konkurować z innymi skargami (np. windykacyjną i odszkodowawczą), jest łatwe procesowo, więc musi istnieć punkt, w którym przejawiać się będzie jego słabość.

Teoretycznie o zakresie skargi restytucyjnej decyduje chwila zamknięcia rozprawy przez sąd rozpatrujący sprawę (art. 316 § 1 KPC), Obowiązek wygasa, jeśli ten, kto korzyść uzyskał, nie jest już wzbogacony. Nie chodzi przy tym wyłącznie o istnienie przedmiotu, który uzyskał wzbogacony (korzyści pierwotnej), lecz wzbogacenia jako powiększonego stanu całego majątku.

Wzbogacenie ma miejsce wtedy, gdy majątek tego, kto korzyść uzyskał, w chwili zamknięcia rozprawy jest większy, niż byłby, gdyby nie doszło do bezpodstawnego wzbogacenia.

Zaostrzony zakres odpowiedzialności:

Osoba, która wyzbywa się korzyści a powinna była się liczyć z obowiązkiem jej zwrotu podlega zaostrzonej odpowiedzialności, przy czym zaostrzenie odpowiedzialności wchodzi w grę jedynie przy spełnieniu 2 przesłanek:
q Wzbogacony własnym działem doprowadził do zmniejszenia wzbogacenia (wyzbycie się lub zużycie korzyści)
q Wzbogacony powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu

W konsekwencji takiego pojęcia wzbogacony nie odpowiada, gdy doszło do odpadnięcia wzbogacenia w sposób inny niż poprzez jego działanie (przypadkowa utrata, uszkodzenie przez osobę trzecia, przepadek z art. 412 kc.

Powinność liczenia się z obowiązkiem zwrotu korzyści:

Powinność tą utożsamia się z reguły ze złą wiarą, wskazując jednak, iż jest to pojęcie pojemniejsze od niej.

Osoba wzbogacona powinna liczyć się z obowiązkiem zwrotu korzyści zwłaszcza gdy wie, iż ona jej się nie należy, zatem gdy zna wadliwość swojego postępowania. Podobnie jest w przypadku gdy wzbogacony powinien wiedzieć, że jego wzbogacenie jest bezpodstawne na podstawie okoliczności mu towarzyszących. (otrzymanie przekazu na pokaźną sumę od kogokolwiek, gdy ta suma była nienależna)

Ze zwrotem korzyści powinien liczyć się również wierzyciel, który wyegzekwował należność na podstawie nieprawomocnego wyroku zaopatrzonego w rygor natychmiastowej wykonalności.

W przypadku osób prawnych liczenie się z obowiązkiem zwrotu opiera się na ryzyku organizacyjnym, gdyż powinna liczyć się z w/w obowiązkiem wtedy gdy w ramach jej struktury znajduje się lub powinna się znajdować informacja z której wynika ta powinność.