Zgodnie z art. 32 ust. 1 analizowanej ustawy, piecza zastępcza sprawowana jest w przypadku niemożności zapewnienia opieki i wychowania przez rodziców. Pojęcie to koresponduje z ogólną problematyką będącą przedmiotem regulacji ustawy i ma być jednym z aspektów wspierania rodziny oraz maksymalizacji ochrony dziecka, które to cele zostały określone w preambule i początkowych przepisach ustawy.
Przepisy określające priorytety pieczy zastępczej (art. 33 ustawy) wskazują na następujące cele tej instytucji:
1) realizacja planu pracy z rodziną lub gdy jest to niemożliwe - dążenie do przysposobienia dziecka;
2) przygotowanie dziecka do godnego, samodzielnego i odpowiedzialnego życia, pokonywania trudności życiowych zgodnie z zasadami etyki, nawiązywania i podtrzymywania bliskich, osobistych i społecznie akceptowanych kontaktów z rodziną i rówieśnikami, w celu łagodzenia skutków doświadczania straty i separacji oraz zdobywania umiejętności społecznych;
3) zaspokojenie potrzeb emocjonalnych dzieci, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb bytowych, zdrowotnych, edukacyjnych i kulturalno-rekreacyjnych.
Ustawa określa także dwie podstawowe formy sprawowania pieczy rodzinnej, tj. formę rodzinną i formę instytucjonalną (art. 34 ustawy). Rodzinna piecza zastępcza sprawowana jest w ramach rodziny zastępczej, którą może być rodzina spokrewniona lub rodzina niespokrewniona, przy czym w tym drugim przypadku wyróżnić należy rodzinę zastępczą zawodową i niezawodową. Drugim rodzajem pieczy zastępczej sprawowanej w formie rodzinnej jest rodzinny dom dziecka. Natomiast instytucjonalna piecza zastępcza może być sprawowana w placówkach opiekuńczo-wychowawczych, regionalnych placówkach opiekuńczo-terapeutycznych oraz interwencyjnych ośrodkach preadopcyjnych.
Wśród przepisów ogólnych regulujących problematykę pieczy zastępczej, szczególną uwagę należałoby zwrócić na regulację art. 37 ustawy. Przepis ten przewiduje, że umieszczenie objęcie dziecka jedną z form pieczy zastępczej następuje na okres nie dłuższy niż do osiągnięcia pełnoletności (art. 37 ust. 1 ustawy). Jednocześnie jednak w ustawie zastrzeżono, że osoba, która osiągnęła pełnoletność przebywając w pieczy zastępczej, może przebywać w dotychczasowej rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo placówce opiekuńczo-wychowawczej, za zgodą odpowiednio rodziny zastępczej, prowadzącego rodzinny dom dziecka albo dyrektora placówki opiekuńczo-wychowawczej, jednak nie dłużej niż do ukończenia 25. roku życia (art. 37 ust. 2 ustawy). Ażeby było to możliwe muszą być spełnione dodatkowe warunki, tj. albo osoba taka uczy się (w szkole, w zakładzie kształcenia nauczycieli, w uczelni lub u pracodawcy w celu przygotowania zawodowego), albo legitymuje się orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności i uczy się w szkole, w zakładzie kształcenia nauczycieli, w uczelni, na kursach, jeśli ich ukończenie jest zgodne z indywidualnym programem usamodzielnienia albo u pracodawcy w celu przygotowania zawodowego.
Zbędna wydaje się szczegółowa analiza rozwiązań dotyczących bezpośrednio poszczególnych form pieczy zastępczej. Warto jedynie zaznaczyć, iż kwestie związane z rodzinami zastępczymi i rodzinnymi domami dziecka objęte są regulacją art. 39 – 92 ustawy, natomiast piecza instytucjonalna regulowana jest przez przepisy art. 93 – 127 ustawy. Wskazane regulacje określają m.in. warunki niezbędne dla pełnienia funkcji rodziny zastępczej oraz prowadzenia rodzinnego domu, zasady funkcjonowania rodziny zastępczej zawodowej pełniącej funkcję pogotowia rodzinnego czy zasady tworzenia oraz finansowania rodzinnych odmów dziecka. W przepisach dotyczących pieczy instytucjonalnej mowa z kolei m.in. o organizacji, kierowaniu i zatrudnieniu w poszczególnych typach placówek działających na analizowanej płaszczyźnie.
Przedmiotową problematykę uzupełnia rozdział czwarty działu trzeciego ustawy, poświęcony ocenie sytuacji dziecka umieszczonego w pieczy zastępczej oraz rodzin zastępczych i rodzinnych domów dziecka. Zawarto tam regulacje dotyczące bieżącej kontroli sytuacji dziecka, określające m.in. zakres oceny tej sytuacji, jej częstotliwość i podmioty uprawnione do jej realizacji. Warto przy tym wskazać, iż zgodnie z art. 131 ust. 1 ustawy, w przypadku pieczy rodzinnej, ocena sytuacji dziecka powinna być przeprowadzana w miarę potrzeb, jednak w przypadku dzieci w wieku poniżej 3 lat nie rzadziej niż co 3 miesiące, a w przypadku dzieci starszych nie rzadziej niż co 6 miesięcy. Natomiast w przypadku pieczy instytucjonalnej, przedmiotowa kontrola dokonywana jest przez tzw. zespół do spraw okresowej oceny sytuacji dziecka (art. 135 ustawy) i powinna być dokonywana nie rzadziej niż co pół roku, a w przypadku dziecka w wieku poniżej 3 lat nie rzadziej niż co trzy miesiące (art. 138 ust. 1 ustawy).
