www.prawnik-online.eu   »   Porady   »   Pozostałe   »   Prawa autorskie   »   Utwór pracowniczy w prawie autorskim.

redakcja 28 września 2010 Utwór pracowniczy w prawie autorskim.

W ustępie 2 tegoż artykułu, zawarty jest katalog otwarty utworów. Ustawodawca wymienił tu między innymi : utwory wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi, utwory plastyczne oraz muzyczne, a nawet utwory lutnicze. Utwór jest dobrem niematerialnym i należy go odróżniać od nośnika, na którym jest on utrwalony. A zatem nie musi być on utrwalony na nośniku, jednakże według ustawy musi zostać „ustalony” (art. 1 ust. 3), tzn. musi nastąpić uzewnętrznienie utworu w taki sposób, aby umożliwiło to jego percepcję przez osoby trzecie[1].

Pojęcie utworu pracowniczego zawarte jest w art. 12 ust. 1, o treści : „jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawo majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron”. A zatem, za utwór pracowniczy, uznaje się  utwór „stworzony przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy”[2]. Powyższa definicja składa się z dwóch istotnych elementów : stosunku pracy oraz treści obowiązków pracownika. Co do pierwszego elementu, definiując stosunek pracy możemy zastosować art. 22 § 1 kodeksu pracy[3], który ma następujące brzmienie : „przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem”. Dodatkowo stosunek pracy może powstać również na podstawie mianowania, powołania lub na podstawie spółdzielczej umowy o pracę. Treść obowiązków pracownika regulowana jest przede wszystkim postanowieniami umowy o pracę, a także przepisami kodeksu pracy oraz innych aktów prawnych. Utwór utworzony poza obowiązkami wynikającymi ze stosunku pracy, nawet jeżeli zostałby wykonany z materiałów należących do pracodawcy nie jest utworem pracowniczym. Ponadto, utworem nie jest obiekt wykonany w ramach narzuconych autorowi wskazówek, nie pozostawiających swobody twórczej, ponieważ nie spełnia przesłanki zawartej w artykule 1, tj. brak „przejawu działalności twórczej o indywidualnym charakterze”. Artykuł 12 ustawy o prawie autorskim nie ma zastosowania do utworów wykonanych na zamówienie, w ramach umowy o dzieło lub umowy zlecenia, a także stworzonych w ramach konkursu[4]. W powyższych przypadkach kwestia potencjalnych uprawnień do eksploatowania utworu, może być oceniana na podstawie przepisów rozdziału 5 – „przejęcie autorskich praw majątkowych”, według których do przejścia prawa majątkowego wymagane jest, np. wyraźne wymienienie pól eksploatacji utworu czy cel w jakim pracodawca może z nich korzystać.

Wyjątkiem od regulacji wyrażonej w art. 12 jest artykuł 14, dotyczący utworu naukowego, który został stworzony w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy. Przez utwór naukowy należy rozumieć „taki utwór, który stanowi rezultat naukowego procesu poznawczego i który równocześnie, w swej podstawowej funkcji komunikacyjnej, jest zorientowany nie na siebie, jak utwory artystyczne, lecz na przedstawienie obiektywnie istniejącej rzeczywistości”[5]. W przypadku utworu naukowego, instytucja nie nabywa praw autorskich do utworu, uzyskuje ona tylko pierwszeństwo wydania utworu wykonanego przez pracownika. Pierwszeństwo to wygasa z upływem 6 miesięcy od dostarczenia utworu pracodawcy, jeżeli w tym okresie pracodawca nie zawrze umowy z wydawcą, o opublikowanie utworu.

Autorskie prawa majątkowe są „cywilnymi prawami podmiotowymi o charakterze bezwzględnym”[6], tzn. że są skuteczne wobec wszystkich, a w swej konstrukcji przypominają prawo własności. Treść autorskich praw majątkowych wynika z art. 17 ustawy : „jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłącznie prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu”. Korzystanie obejmuje eksploatację utworu materialną i niematerialną[7]. Przykładowy katalog pól eksploatacji zawarty jest w art. 50 ustawy i obejmuje takie pola jak : utrwalenie i zwielokrotnienie utworu, wprowadzanie do obrotu oryginału oraz jego egzemplarzy, a w zakresie rozpowszechniania – publiczne wykonanie, wystawienie, czy wyświetlenie.

Autorskie prawo majątkowe do utworu pracowniczego uregulowane jest w art. 12 ustawy. Zgodnie z art. 12 ust. 1. pracodawca nabywa prawa majątkowe do utworu z chwilą przyjęcia utworu. Nabycie praw majątkowych przez pracodawcę ma charakter pochodny. Przyjęcie utworu następuje z chwilą złożenia przez pracodawcę oświadczenia o akceptacji utworu lub z upływem 6 miesięcy od przekazania pracodawcy utworu, jeżeli pracodawca nie zgłosił w tym okresie zastrzeżeń do utworu (art. 13). Z chwilą przyjęcia utworu pracodawca nabywa autorskie prawa majątkowe w „granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron” (art. 12 ust. 1), ponadto jest zobowiązany do rozpowszechnienia utworu (art. 12 ust. 2). Pracodawca nabywa także własność przedmiotu, na którym utwór jest utrwalony. Warto nadmienić, że twórcy nie należy się odrębne  wynagrodzenie z tytułu stworzenia utworu pracowniczego, ani z  jego eksploatacji. 

W przypadku rozpowszechniania utworu przez pracodawcę, w umowie o pracę nie musi być konkretnego zapisu dotyczącego przeznaczenia utworu do rozpowszechniania, wystarczy jeżeli będzie to wynikało z celu umowy. Ustawa ponadto nie precyzuje terminu w jakim utwór powinien być rozpowszechniony (art. 12 ust. 2), jednakże, w przypadku bezskutecznego upływu odpowiedniego terminu wyznaczonego przez strony, całość autorskich praw majątkowych powraca do twórcy. Od momentu powrotu majątkowych praw autorskich na rzecz twórcy, pracodawcy nie przysługują już żadne prawa autorskie do tego utworu[8]. Dodatkowo na rzecz twórcy powraca prawo do własności egzemplarza, na którym utwór został utrwalony.

Autorskie prawa osobiste przysługują tylko i wyłącznie twórcy, ponieważ są ściśle związane z osobą twórcy, nie podlegają zbyciu ani zrzeczeniu się. Pracodawca powinien oznaczyć dany utwór imieniem i nazwiskiem pracownika lub na życzenie pracownika rozpowszechniać go pod pseudonimem  lub anonimowo. Pracodawca zobowiązany jest przestrzegać praw osobistych autora zawartych w art. 16 ustawy, w tym prawa do rzetelnego wykorzystania utworu oraz prawa do nienaruszalności formy i treści utworu.

Wyjątek od art. 12, wprowadzony został do art. 74 ust. 3 dotyczącego prawa majątkowego do programów komputerowych wykonanych w ramach stosunku pracy. Autorskie prawa majątkowe do programu komputerowego wykonanego przez pracownika przysługują pracodawcy, o ile umowa nie stanowi inaczej. Ponadto, programy komputerowe są wyłączone od reguł zawartych w art. 14 ustawy[9].

Utworem pracowniczym nie będzie zatem, np. zaprojektowana przez sekretarkę reklama firmy, w której pracuje, czy projekt nowego logo firmy wykonany przez sprzątaczkę, jeżeli powyższe obowiązki nie wynikały ze stosunku pracy. Także utworem pracowniczym nie będzie np. książka, napisana przez pracownika, który pisał ją w przerwach na obiad. Utworem pracowniczym nie będą również wszelkiego rodzaju idee oraz koncepcje matematyczne (art. 1 ust. 2¹ ustawy) oraz akty normatywne czy wzory umów (art. 4 ustawy), ponieważ nie stanowią one przedmiotu prawa autorskiego, a zatem nie mogą być utworami pracowniczymi.

Aleksandra Baranowska

mgr prawa


[1] Prawo własności intelektualnej, pod red. Justyny Sieńczyłło – Chlabicz, LexisNexis, Warszawa 2009, s. 40.

[2] A. Nowicka, [w:] System Prawa Prywatnego. Prawo Autorskie, t. 13, pod red. J. Barta, Warszawa 2007, s. 91.

[3] Dz. U. 1998 r., Nr 21, poz. 94.

[4] Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz,  wydanie II, pod red. J. Barta, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2001.

[5] L. Jaworski, Twórczość pracownicza, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2003, s. 60.

[6] J. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie, Warszawa 2008, s. 83

[7] Prawo własności intelektualnej, op. cit., s. 98.

[8] Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz,  wydanie II, pod red. J. Barta, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2001.

[9] L. Jaworski, op. cit., s. 60.

OCEŃ ARTYKUŁ: 
     |      UDOSTĘPNIJ:  
DOWIEDZ SIĘ WIĘCEJ NA TEMAT: prawo autorskie
Ocena: 4,05
Redakcja portalu
Wszelkie błędy prosimy zgłaszać na adres kontakt@prawnik-online.eu. Zapraszamy do korzystania z serwisu !
PORADY: 1618    |    KOMENTARZE: 1    |    ZOBACZ PROFIL
Dodaj swój komentarz

Musisz się zalogować żeby dodać komentarz.
Jeśli nie masz jeszcze kontra zarejestruj się.


Skorzystaj z naszych usług
lub
lub
  • Wykwalifikowani prawnicy
    i adwokaci
  • Zrozumiały język
  • Bezpłatne pytania dodatkowe
  • Bezpłatna wycena w ciągu 2h
Bezpłatnie
Polecane publikacje
ABC Rozwodu - poradnik rozwodowy
AUTOR: Wanda Książek; Mariusz Sząszor
3,00 zł
1


montres rolex replica watches Montres Pas Cher Montres Pas Cher Imitation De Montres