I. Pomoc prawna z urzędu w sprawach cywilnych
Strona ma prawo zgłosić sądowi pisemnie lub ustnie do protokołu wniosek o ustanowienie dla niej adwokata lub radcy prawnego - art. 117 ustawy z 17 listopada 1964 roku Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296, ze zm.). Możliwość ta istnieje nie tylko w toku postępowania, ale także przed jego wszczęciem.
Wniosek taki może złożyć każda strona - zwolniona od kosztów sądowych z mocy ustawy lub postanowienia sądu, nie ubiegająca się o takie zwolnienie a także strona, której odmówiono zwolnienia.
Osoba fizyczna, która nie była zwolniona od kosztów sądowych przez sąd może domagać się zwolnienia, jeżeli złoży oświadczenie, że nie jest w stanie bez uszczerbku koniecznego utrzymania siebie i rodziny ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego.
Strona korzystająca z ustawowego zwolnienia od kosztów sądowych powinna dołączyć do wniosku oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania.
Wzór oświadczenia określa rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 31 stycznia 2006 roku w sprawie określenia wzoru oświadczenia o stanie rodzinnym, majątkowym, dochodach i źródłach utrzymania osoby fizycznej ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniu cywilnym (Dz.U. Nr 27, poz. 200).
Oświadczenie to można otrzymać w sądzie lub pobrać bezpłatnie ze strony internetowej http://bip.ms.gov.pl/pl/formularze/formularze-pism-procesowych-w-postepowaniu-cywilnym/
II. Pomoc prawna w sprawach karnych
- z wyboru
- oskarżony może ustanowić na każdym etapie postępowania karnego obrońcę (jeżeli oskarżony jest pozbawiony wolności, obrońcę może ustanowić inna osoba) - art. 83 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. kodeks postępowania karnego (Dz. U. nr 89, poz. 555 z późn. zm.),
- oskarżony może mieć jednocześnie nie więcej niż trzech obrońców - art. 77 kpk
- obrońcą może być jedynie osoba uprawniona do obrony według przepisów o ustroju adwokatury (adwokat) - art. 82 kpk,
- strona inna niż oskarżony (pokrzywdzony, oskarżyciel posiłkowy, powód cywilny) może ustanowić pełnomocnika; pełnomocnikiem może być adwokat lub radca prawny - art. 87 § 1 kpk, art. 88 kpk.
- z urzędu
a) w postępowaniu karnym oskarżony musi mieć obrońcę (tzw. obrona obligatoryjna) jeżeli:
-
- jest nieletni; głuchy, niemy lub niewidomy; zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności - art. 79 § 1 kpk,
- wtedy, gdy sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę - art. 79 § 2 kpk,
- przed sądem okręgowym jako sądem pierwszej instancji, jeżeli zarzucano mu zbrodnię lub jest pozbawiony wolności - art. 80 § 1 kpk.
We wskazanych powyżej sytuacjach, jeżeli oskarżony nie ma obrońcy z wyboru, obrońcę z urzędu wyznacza mu prezes sądu właściwego do rozpoznania sprawy (upoważniony sędzia), działając z urzędu (nie jest konieczny wniosek oskarżonego).
b) oskarżony, który nie ma obrońcy z wyboru, może złożyć do sądu wniosek o ustanowienie mu obrońcy z urzędu w sytuacji, gdy nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny. Stan ten musi w należyty sposób wykazać (np. poprzez dołączenie do wniosku stosownych dokumentów) - art. 78 § 1 kpk.
Decyzję o ustanowieniu obrońcy z urzędu (lub odmowie) po rozpoznaniu złożonego wniosku, podejmuje w formie zarządzenia prezes sądu właściwego do rozpoznania sprawy (upoważniony sędzia). Wydane zarządzenie nie podlega zaskarżeniu.
c) Strona postępowania karnego (inna niż oskarżony) może wnosić o ustanowienie pełnomocnika z urzędu we wskazanej powyżej (w pkt b) sytuacji (kiedy nie jest w stanie ponieść kosztów pomocy prawnej bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny) - art. 87 kpk w zw. z art. 88 kpk i art. 78 § 1 kpk.
Decyzję, po rozpatrzeniu wniosku, podejmuje prezes sądu właściwego do rozpoznania sprawy (upoważniony sędzia). Decyzja niezależnie od podjętego rozstrzygnięcia, nie podlega zaskarżeniu.
Żródło: http://www.bialystok.so.gov.pl
