Autor : Mariusz Marek J.
Referendum
Referendum jest formą głosowania o charakterze powszechnym, w którym udział mogą brać wszyscy obywatele uprawnieni, tj. mający czynne prawo wyborcze, wyrażający w ten sposób swoją opinię co do rozstrzygnięcia konkretnej sprawy. Referendum jest podstawowym narzędziem demokracji bezpośredniej.
Referendum ogólnokrajowe to głosowanie powszechne polskich obywateli na terytorium kraju, w ramach którego wyrażają oni swą wolę co do rozstrzygnięcia spraw szczególnie ważnych dla państwa. Referendum lokalne jest wyrażeniem swej woli przez członków wspólnoty samorządowej w drodze głosowania co do rozstrzygnięcia spraw jej dotyczącej.
Dzięki uchwaleniu ustawy z dnia 15 września 2000 o referendum lokalnym została wypełniona dyspozycja art.170 Konstytucji RP :
,,Członkowie wspólnoty samorządowej mogą decydować, w drodze referendum, o sprawach dotyczących tej wspólnoty, w tym o odwołaniu pochodzącego z wyborów bezpośrednich organu samorządu terytorialnego. Zasady i tryb przeprowadzania referendum lokalnego określa ustawa.’’
Tą ustawą jest właśnie Ustawa z 15 września 2000 r., która winna stwarzać podstawy do funkcjonowania w ramach samorządu terytorialnego – referendum, jako podstawowego elementu demokracji bezpośredniej. Z treści art. 6 ustawy w sposób jasny wynika, iż odpowiednio do wspólnoty samorządowej, której sprawa dotyczy, referendum jest referendum gminnym w rozumieniu ustawy o samorządzie gminnym, referendum powiatowym w rozumieniu ustawy o samorządzie powiatowym i referendum wojewódzkim w rozumieniu ustawy o samorządzie województwa.
Referendum gminne
jest to referendum lokalne,a zgodnie z art. 2 ust.1 ustawy o referendum lokalnym, jest ono : 1/. mechanizmem, dzięki któremu mieszkańcy swej jednostki samorządu terytorialnego jako członkowie wspólnoty samorządowej wyrażają w drodze głosowania wolę co do sposobu rozstrzygnięcia sprawy dotyczącej tej wspólnoty, mieszczącej się w zakresie zadań i kompetencji organów jednostki lub w sprawie odwołania organu stanowiącego tej jednostki,
2/.jest też ono też mechanizmem odwołania w tej samej drodze wójta organu stanowiącego gminy / w tym także burmistrza, prezydenta miasta/.
Przedmiot referendum gminnego
Zgodnie z art.2 ust.2 ustawy o referendum lokalnym, referendum polega na udzieleniu na urzędowej karcie do głosowania pozytywnej lub negatywnej odpowiedzi na postawione pytanie lub pytania albo na dokonaniu wyboru pomiędzy zaproponowanymi wariantami – przy czym pytania mogą dotyczyć jedynie zakresu spraw określonych w ust.1 /czyli rozstrzygania sprawy dotyczącej tej wspólnoty, mieszczącej się w zakresie zadań i kompetencji organów danej jednostki lub w sprawie odwołania organu stanowiącego tej jednostki, co oczywiste – w wypadku gminy - również organu wykonawczego/.
Generalnie ustawa wyróżnia dwa rodzaje spraw mogących stanowić przedmiot referendum / art.2 ust.1 ustawy/. Są to :
1.odwołanie organów gminy - odwołanie organu stanowiącego, a więc w gminie -rady gminy i jednoosobowego organu wykonawczego, czyli wójta, burmistrza i prezydenta miasta.
W referendum tym z oczywistych powodów nie bierze udziału zainteresowany organ samorządu, a decyzje w sprawach referendalnych podejmuje komisarz wyborczy. Art.5 ust.1 b przewiduje możliwość, iż referendum w sprawie odwołania wójta, burmistrza i prezydenta miasta może być przeprowadzone także z inicjatywy rady gminy. Szczególny charakter postępowania w odniesieniu do tego referendum określony został w art.5 oraz w rozdziale 5 ustawy.
2.wyrażenie woli co do sposobu rozstrzygnięcia sprawy dotyczącej gminy
- wyrażenie woli co do sposobu rozstrzygania sprawy mieszczącej się w zakresie zadań i kompetencji jej organów. Referendum gminne w sprawach innych aniżeli odwołanie organu gminy unormowane jest w rozdziale 4 ustawy. Ponadto możemy wyróżnić inne referenda gminne w aspekcie przedmiotowym:
3. Samoopodatkowanie się mieszkańców gminy na cele publiczne
W odniesieniu do samorządu gminnego utrzymano instytucję referendum w sprawie samoopodatkowania się mieszkańców na cele publiczne mieszczące się w zakresie
zadań i kompetencji organów gminy /art.7 ustawy/, przyjmując dla niej pewne unormowania szczególne. Uchwała rady gminy w sprawie takiego referendum oraz wniosek inicjatora referendum powinny zawierać także cel lub cele oraz zasady proponowanego samoopodatkowania /art.9 ust.3 i art.13 ust.2/, a wynik referendum jest rozstrzygający, jeżeli za samoopodatkowaniem oddano co najmniej 2/3 ważnych głosów. Instytucja samoopodatkowania, a zatem i stosownego referendum, nie może wystąpić w powiecie i w województwie.
4.Referendum gminne – przypadek szczególny
Szczególnym przypadkiem referendum gminnego /wyłącznie gminnego/ jest referendum przewidziane w art. 6a ustawy z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, obowiązującym od 1 października 2001 r.
/a w aktualnym brzmieniu od 13 października 2005 r. /Dz.U. z 2005 r. Nr 236, poz.2008/. Referendum takie stanowi ustawowy warunek uchwalenia szczególnego rodzaju aktu prawa miejscowego. Jeżeli bowiem w sprawie została uzyskana uprzednia akceptacja mieszkańców wyrażona w referendum gminnym, rada gminy może przejąć w drodze uchwały /która stanowi akt prawa miejscowego/ określone obowiązki właścicieli nieruchomości/pozbywanie się zebranych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych oraz nieczystości ciekłych/,ustalając opłatę ponoszoną przez właścicieli z tytułu wykonywania przejętych obowiązków.
Procedura inicjowania referendum gminnego
Ustawa o samorządzie terytorialnym odróżnia w ślad za ustawą o referendum ;
1. referenda z inicjatywy organu
stanowiącego gminy /rozdział 2/,
2. referenda na wniosek
mieszkańców /rozdział 3/.
Referenda gminne z inicjatywy
rady gminy
Referendum z inicjatywy rady
wymaga uchwały w sprawie jego przeprowadzenia, podjętej bezwzględną większością
głosów ustawowego składu /art.9 ust.1/, z zastrzeżeniem odrębnego trybu
uchwały w sprawie odwołania wójta, burmistrza, prezydenta miasta określonego w
art.28 a albo art.28 b ustawy gminnej, oraz ogłoszenia w wojewódzkim dzienniku
urzędowym /art.10 ust.1/.Referendum przeprowadza się w dzień wolny od pracy,
najpóźniej w 50 dniu od opublikowania uchwały w dzienniku wojewódzkim.
Referendum gminne na wniosek
mieszkańców
Referendum na wniosek mieszkańców
ma miejsce z inicjatywy podmiotów wymienionych w art.11 ust.1 ustawy. W
odniesieniu do inicjatywy obywatelskiej ustawa określa treść powiadomienia
przewodniczącego zarządu danej jednostki, w gminie wójta, burmistrza ,
prezydenta miasta o inicjatywie /art.12/.Ustawa
określa też obowiązek podania przez ,,inicjatora’’ do wiadomości mieszkańców
przedmiotu zamierzonego referendum /art.13/, zasady dotyczące zbierania
podpisów uprawnionych mieszkańców, na co przyznaje się 60 dni od powiadomienia
wójta, burmistrza, prezydenta miasta /art.14/. Wniosek wymaga podpisów co
najmniej 10% uprawnionych do głosowania mieszkańców gminy.
W przypadku referendum w sprawach innych niż odwołanie rady i organu wykonawczego, wniosek mieszkańców podlega sprawdzeniu co do tego, czy odpowiada przepisom ustawy, przez komisję powołaną w tym celu przez daną radę ze swego składu /art.16/. Organ stanowiący zgodnie z art.17 ust.1 ma obowiązek podjęcia uchwały w sprawie przeprowadzenia referendum, jeżeli wniosek mieszkańców spełnia wymogi ustawy oraz nie prowadzi do rozstrzygnięć sprzecznych z prawem, przy czym organ stanowiący jest związany treścią wniosku. Uchwałę podejmuje się w terminie 30 dni od przekazania wniosku wójtowi, burmistrzowi, prezydentowi miasta i ogłasza się w takim samym trybie jak uchwałę o referendum z inicjatywy organu /art.18 i 19/. Uchwała o odrzuceniu wniosku, a także brak uchwały w ustawowym terminie rodzą prawo inicjatora referendum do złożenia skargi do sądu administracyjnego, przy czym sąd powinien rozpoznać sprawę w terminie 14 dni /art.20/.
Kampania referendalna
Tematyka kampanii uregulowana została w rozdziale 6 ustawy. Rozpoczyna się ona z dniem podjęcia uchwały organu stanowiącego gminy lub postanowienia komisarza wyborczego i kończy się na 24 godziny przed dniem głosowania. Służy ona wedle art.28 ustawy wyjaśnieniu przez organ stanowiący gminy istoty problemów rozstrzyganych w referendum, treści postawionych pytań i wariantów, prezentowaniu stanowiska inicjatora referendum w sprawie poddanej pod referendum. Zabrania się prowadzenia kampanii na terenie urzędów administracji rządowej i samorządowej, sądów, zakładów pracy /w formach zakłócających ich funkcjonowanie/, jednostek wojskowych i innych podległych jednostek ministrowi obrony narodowej i oddziałów obrony cywilnej, a także skoszarowanych jednostek policyjnych.
Od zakończenia kampanii aż do zakończenia głosowania zabronione jest zwoływanie zgromadzeń, organizowanie pochodów i manifestacji, wygłaszanie przemówień, rozdawanie ulotek, prowadzenie w inny sposób agitacji w związku z referendum.
Finansowanie referendum
Zagadnienie to omówiono w rozdziale 7 ustawy. Finansowanie zgodnie z art.39 jest jawne. Koszty referendum pokrywa się z budżetu gminy. Nie dotyczy to czynności wykonywanych przez komisarza wyborczego/art.40 ust.1/.Wydatki komisarza wyborczego związane z organizacją i przeprowadzeniem referendum w sprawie odwołania organu gminy przed upływem kadencji, pokrywane są z budżetu państwa, z części dotyczącej Krajowego Biura Wyborczego /art.40 ust.4/. Sprawozdanie finansowe z wydatków budżetowych w związku z referendum zarządzonym przez radę gminy, organ wykonawczy/wójt, burmistrz, prezydent miasta/ przedstawia radzie na sesji nie później niż 3 miesiące od dnia referendum. Sprawozdanie finansowe organ wykonawczy gminy udostępnia do wglądu mieszkańcom /art.41 ust.2/. Wydatki inicjatora referendum pokrywane są z jego źródeł własnych /art.42/.Pełnomocnik inicjatora obowiązany jest sporządzić sprawozdanie finansowe z dochodów i wydatków, związanych z referendum i w terminie 3 miesięcy od dnia referendum złożyć je organowi wykonawczemu gminy/sprawozdanie w sprawie odwołania jednostki samorządu składa komisarzowi wyborczemu/.Wójt, burmistrz , prezydent miasta udostępnia to sprawozdanie do wglądu mieszkańcom.
Sprawozdanie finansowe z dochodów i wydatków związanych z referendum w sprawie odwołania organu gminy, pełnomocnik inicjatora referendum składa komisarzowi wyborczemu, który zarządził przeprowadzenie referendum/art.45/. Informacje o sprawozdaniu i sprawozdania udostępniane są mieszkańcom.
Przeprowadzanie, ustalanie i ogłaszanie wyników referendum gminnego
Przeprowadzanie referendum gminnego
Zgodnie z art.49 ustawy, referendum przeprowadzają i ustalają jego wynik właściwe komisje do spraw referendum; terytorialne /w tym gminne/ i obwodowe. Komisje terytorialna powołuje, najpóźniej na 25 dni przed referendum : 1.Komisarz wyborczy w przypadku referendum o odwołanie organu gminy przed upływem kadencji, 2.Rada gminy w pozostałych sprawach /art.49 ust.2/. Obwodowe komisje referendalne powołuje najpóźniej na 21 dni przed referendum : 1.Komisarz wyborczy w przypadku referendum o odwołanie organu gminy przed upływem kadencji, 2.terytorialna komisja – w pozostałych wypadkach /art.49 ust.4/.Tryb powoływania komisji regulują art.50-51 ustawy.
Wedle art.52 ustawy, terytorialna komisja zarządza wydrukowanie kart do glosowania i dostarczenie ich do obwodowych komisji. W referendum w sprawie odwołania organu gminy, komisarz wyborczy zarządza wydrukowanie kart do głosowania oraz określa sposób ich dostarczenia do obwodowych komisji.
Karta taka /art.53/ powinna zawierać ; oznaczenie referendum, nazwę organu który postanowił o jego przeprowadzeniu, datę referendum, pytanie lub pytania albo warianty rozwiązania sporawy będącej przedmiotem referendum, pouczenie o sposobie głosowania.
Ważność i ustalanie wyniku referendum gminnego
Referendum gminne zgodnie z art.55 ustawy, jest ważne jeżeli wzięło w nim udział co najmniej 30% uprawnionych do głosowania , a za jednym z rozwiązań w sprawie poddanej pod referendum oddano więcej niż połowę ważnie oddanych głosów-co powoduje, że wynik referendum jest rozstrzygający/art.56 ust.1/.
Referendum w sprawie odwołania organu pochodzącego z wyborów bezpośrednich jest ważne w przypadku, gdy udział w nim wzięło nie mniej niż 3/5 liczby biorących udział w wyborze odwoływanego organu. Wynik jest rozstrzygający, gdy za odwołaniem oddano więcej niż połowę ważnych głosów. Wynik referendum gminnego w sprawie samoopodatkowania się mieszkańców na cele publiczne jest rozstrzygający, jeżeli za samoopodatkowaniem oddano co najmniej 2/3 ważnych głosów.
Czynności końcowe i ogłaszanie wyniku referendum
Po zakończeniu głosowania obwodowa komisja sporządza w trzech egzemplarzach protokół wyników głosowania w obwodzie /art.59/. Zgodnie z art.61, komisja terytorialna po otrzymaniu protokołów z obwodowych komisji referendalnych – sporządza w czterech egzemplarzach protokół wyniku referendum. Następnie, zgodnie z art.63 - terytorialna komisja niezwłocznie po sporządzeniu protokołu podaje do publicznej wiadomości wyniki glosowania i wynik referendum poprzez wywieszenie w swojej siedzibie jednego z egzemplarzy protokołu. Wojewoda niezwłocznie ogłasza wynik referendum w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Jeżeli referendum dotyczyło odwołania organu gminy przed upływem kadencji, terytorialna komisja niezwłocznie przesyła protokół wyniku referendum wraz z protokołami obwodowych komisji właściwemu komisarzowi wyborczemu.
Zgodnie z art.66 ustawy, w terminie 7 dni od podania wyników referendum do publicznej wiadomości, każdy uprawniony do wzięcia w nim udziału mieszkaniec gminy może wnieść protest, jeżeli dopuszczono się naruszenia przepisów ustawy, a naruszenie to mogło wywrzeć istotny wpływ na wynik referendum..
Literatura :
?1.P.Uziębło – ,,Ustawa o referendum lokalnym. Komentarz’’, Warszawa, 2008
2.H.Izdebski – ,,Samorząd terytorialny. Podstawy ustroju i działalności’’, Warszawa, 2009
3.Ustawa o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 r. /Dz. U. z 2000 Nr 88, poz. 985 z późn. zm./
4.Ustawa o referendum lokalnym z 15 września 2000 r. /Dz. U z 1990 Nr 16,poz.95 z późn. zm./
