Regulacja prawna
Z art. 58 § 2 zd. 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w wyroku rozwodowym sąd okręgowy obligatoryjnie orzeka o sposobie korzystania przez rozwiedzionych małżonków ze wspólnie zajmowanego mieszkania przez czas wspólnego ich zamieszkiwania po rozwodzie. Fakultatywnie tj. na wniosek strony złożony w pozwie rozwodowym, w odpowiedzi na pozew, lub w toku postępowania, sąd może orzec eksmisję jednego z małżonków ze wspólnego mieszkania z powodu jego rażąco nagannego zachowania uniemożliwiającego wspólne z nim zamieszkiwanie Zezwala na to art. 58 § 2 zd. 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Co istotne, niniejszy przepis stosuje się tylko przy prowadzonej sprawie rozwodowej. Zostało to potwierdzone w Uchwale Sądu Najwyższego (SN) z dnia 20 września 1990 r. , III CZP 53/90.
Definicja
Definicja „wspólnie zajmowanego mieszkania” podana została przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu Uchwały z dnia 16 lutego 1977 r., III CZP 2/77.
Czytamy w nim: „(...) rozstrzygnięcie, o którym mowa w art. 58 § 2 zdanie 1 KRO, dotyczyć będzie każdego mieszkania znajdującego się faktycznie we wspólnej dyspozycji małżonków niezależnie od posiadanego tytułu prawnego i w szczególności może to być mieszkanie zajmowane na podstawie tytułu prawnorzeczowego (dom lub lokal mieszkalny stanowiący przedmiot własności osobistej, lokal mieszkalny będący przedmiotem spółdzielczego prawa do lokalu w spółdzielni budowlano-mieszkaniowej, lokal mieszkalny jako przedmiot służebności osobistej) lub na podstawie tytułu obligacyjnego (lokal mieszkalny będący przedmiotem najmu na podstawie umowy lub decyzji o przydziale, podnajmu lub użyczenia oraz lokal mieszkalny będący przedmiotem spółdzielczego prawa do lokalu w spółdzielni mieszkaniowej). Ze względu na faktyczny charakter omawianej wspólności wspólnym mieszkaniem w rozumieniu wspomnianego przepisu będzie także takie mieszkanie, co do którego tytuł prawny przysługuje tylko jednemu małżonkowi”.
Wytyczne wymiaru sprawiedliwości
W Uchwale Pełnego Składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 1978 r. (III CZP 30/77) zostały uchwalone wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w zakresie orzekania w wyroku rozwodowym o wspólnym mieszkaniu, zajmowanym przez małżonków, oraz o podziale majątku wspólnego (art. 58 § 2, 3 i 4 k.r.o.).
„ (...) III
2. (...) Jednakże również w razie orzeczenia eksmisji jednego z małżonków sąd może orzec o sposobie korzystania z mieszkania przez czas do wykonania eksmisji, jeżeli w świetle okoliczności zachodzą przeszkody do prędkiego wykonania eksmisji.
(...) VI
1. Kognicja sądu rozwodowego w zakresie orzeczenia eksmisji jednego z małżonków ze wspólnego mieszkania jest ograniczona do wypadku rażąco nagannego postępowania małżonka, uniemożliwiającego wspólne zamieszkiwanie stron po rozwodzie.
2. Orzeczeniu eksmisji w tym trybie nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że eksmitowany małżonek w dacie wyrokowania przejściowo nie przebywa we wspólnym mieszkaniu, nie rezygnując jednak z dalszego zamieszkiwania w tym mieszkaniu.
3. Prawomocne orzeczenie eksmisji jednego z małżonków powoduje utratę przez niego przysługującego mu dotychczas prawa zamieszkiwania w mieszkaniu i zachowanie prawa do dalszego zamieszkiwania tylko przez drugiego małżonka.
Pogląd w literaturze
Jacek Ignaczewski w Sądowych Komentarzach tematycznych Rozwód i separacja podkreśla:
„(...) Orzekając eksmisję na podstawie art. 58 § 2 KRO , sąd nie określa (...) okresu obowiązywania nakazu eksmisyjnego, a zatem obowiązuje on na zasadach ogólnych. Wykonanie tej eksmisji , dobrowolnie albo przymusowo, nie neutralizuje skutków tego orzeczenia. Utrata uprawnień do zamieszkania we wspólnym lokalu przez eksmitowanego byłego małżonka nadal obowiązuje , jeżeli nie uzyska on uprawnień do lokalu w następstwie dokonanego podziału majątku wspólnego. Wyeksmitowany małżonek nie może więc zamieszkać w dorobkowym lokalu wbrew woli małżonka uprawnionego (...). Z kodeksowych przepisów o ochronie własności (art. 222 KC) jednoznacznie korzystają członkowie spółdzielni mieszkaniowej, mający własnościowe prawo do lokalu (art. 251 KC) oraz najemcy (art. 690 KC), należy jednak uznać, że uprawnienie takie przysługuje również członkom spółdzielni dysponującym lokatorskim prawem do lokalu. (...) Możliwe więc jest, na żądanie jednego z byłych małżonków, orzeczenie eksmisji drugiego z nich z mieszkania, stanowiącego przedmiot dorobku lokatorskiego prawa spółdzielczego , jeżeli drugie z rozwiedzionych małżonków, w stosunku do którego w wyroku rozwodowym orzeczono eksmisję mieszkanie to opuściło , a następnie ponownie zajęło. Eksmitowany w trybie art. 58 § 2 zd. 2 KRO były małżonek nie jest bowiem uprawnionym do zajmowania wspólnego lokalu w rozumieniu art. 222 § 1 KC.”[1]
„ (...) Eksmitowany małżonek nie traci prawa do lokalu objętego wspólnością ustawową, ponieważ definitywne rozstrzygnięcie co do tego prawa następuje dopiero w sądowym postępowaniu podziału majątku wspólnego (art. 566 – 567 KPC) lub w umownym podziale majątku (art. 1038 § 2 KC w zw. z art. 46 KRO), a ponadto eksmisja nie przesądza o sposobie podziału prawa do mieszkania. Małżonek traci natomiast prawo do zamieszkania w dotychczasowym wspólnym lokalu, a jednocześnie drugie z rozwiedzionych małżonków. Zachowuje to prawo w sposób wyłączny.” [2]
Utrwalone orzecznictwo Sądu Najwyższego
Żądanie eksmisji
1. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 1997 r., I CKN 329/97- Teza: "O zasadności zadania eksmisji małżonka na podstawie art. 58 § 2 zd. 2 KRO rozstrzyga nie tylko ocena stopnia naganności jego zachowanie się wobec drugiego z małżonków ale także wobec małoletnich dzieci, nad którymi władze rodzicielska powierza sąd drugiemu z małżonków".
W uzasadnieniu wyroku SN podkreślił: „W sprawie niniejszej właśnie wzgląd na karygodne zachowanie pozwanego wobec dzieci - potwierdzone skazującym wyrokiem Sądu Karnego - zdecydował ostatecznie - i to słusznie - o zakwalifikowaniu przez Sąd Apelacyjny postępowania pozwanego jako wielce nagannego, uzasadniającego jego eksmisję ze wspólnego mieszkania na podstawie art. 58 § 2 zd. 2 KRO".
2. Uchwała SN z dnia 9 lipca 1999 r. sygn. III CZP 18/99 : "Możliwe jest, na żądanie jednego z byłych małżonków, orzeczenie eksmisji drugiego z nich z mieszkania stanowiącego przedmiot wspólnego lokatorskiego prawa spółdzielczego, jeżeli drugi małżonek, w stosunku do którego w wyroku rozwodowym orzeczono eksmisję, mieszkanie to opuścił, a następnie ponownie je zajął".
Z uzasadnienia:
„(...) istotne są skutki zamieszczone w wyroku rozwodowym orzeczenia eksmisyjnego. Eksmitowany małżonek nie traci mianowicie spółdzielczego prawa do lokalu objętego wspólnością ustawową (art. 32 § 1 k.r.o. w związku z art. 218 § 1 Prawa spółdzielczego), ponieważ definitywne rozstrzygnięcie co do tego prawa następuje dopiero w sądowym postępowaniu o podział majątku wspólnego (art. 566 - 567 k.p.c.), lub w umownym podziale dorobku (art. 1038 § 2 k.c. w związku z art. 46 k.r.o.), a ponadto eksmisja nie przesądza o sposobie podziału prawa do mieszkania (...) . Traci ona natomiast prawo do zamieszkania w dotychczasowym, wspólnym lokalu spółdzielczym, a jednocześnie drugi z rozwiedzionych małżonków zachowuje to prawo w sposób wyłączny (...).
„(...) Wyeksmitowany małżonek nie może więc zamieszkać w dorobkowym lokalu spółdzielczym wbrew woli małżonka uprawnionego, któremu z kolei przysługują środki prawne wymuszające status quo, także windykacyjne i negatoryjne.
(...) Do czasu rozstrzygnięcia o podziale majątku wspólnego skutki orzeczenia eksmisyjnego z art. 58 § 2 zd. 2 k.r.o. zostają więc utrzymane w mocy”.
Zakaz orzeczenia eksmisji
Uchwała Składu Siedmiu Sędziów SN z dnia 16 listopada 1979 r. III CZP 48/79 wpisana do księgi zasad prawnych: "Żądanie rozwiedzionego małżonka eksmisji drugiego małżonka z zajmowanej wspólnie osobnej kwatery stałej przydzielonej temu drugiemu małżonkowi jako żołnierzowi zawodowemu (art. 8 ustawy z dnia 20 maja 1976 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych – Dz. U. Nr 19, poz. 121) nie podlega rozpoznaniu w drodze sądowej".
Z jej uzasadnieniu czytamy : „(...) między żołnierzem a Skarbem Państwa (wojskowym organem kwaterunkowym) nie powstaje wskutek przydzielenia osobnej kwatery stałej stosunek najmu lub inny stosunek cywilnoprawny, samo zaś prawo do zajmowania takiej kwatery ma charakter stosunku administracyjnoprawnego związanego ze stosunkiem zawodowej służby wojskowej, mającym taki sam charakter..(...) rozwiedziony małżonek może (...) wytoczyć powództwo o eksmisję drugiego małżonka z zajmowanego wspólnie lokalu stanowiącego oddzielną kwaterę stałą przydzieloną temu małżonkowi, ale powództwo to nie mogłoby nigdy ulec uwzględnieniu z powodu braku uprawnień materialnoprawnych po stronie powoda”.
Przeczytaj także:
Eksmisja sprawcy przemocy w rodzinie ze wspólnego mieszkania - czy jest możliwa
Podstawa prawna:
- art. 58 § 2 zd. 1 i 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego
Orzecznictwo uzupełniajace SN
Uchwała SN z dnia 20 września 1990 r. , III CZP 53/90
"Artykuł 58 § 2 zd. drugie k.r.o. ma zastosowanie tylko w sprawie o rozwód"
Objaśnienie:
[1] Ignaczewski J. [w:] Ignaczewski J. (red.) Sądowe komentarze tematyczne, Rozwód i separacja, Warszawa 2012, Wydanie drugie, str. 135 - 136
[2] Tamże, str. 137
Stan prawny na 15 lipca 2016 roku
