redakcja 02 sierpnia 2012 Mediacja w polskim postępowaniu karnym - cz. I

Mediacja w polskim postępowaniu karnym

I. Zagadnienia wstępne

1.Pojęcie mediacji  w sprawach karnych oraz idea tej instytucji w polskim postępowaniu  karnym

 Pojęcie mediacji w sprawach karnych nie zostało zdefiniowane w Kodeksie karnym, nie zawiera takiej definicji również  Kodeks postępowania karnego.

Na gruncie literatury przedmiotu interesującą i wartą rozpowszechnienia definicję mediacji w sprawach karnych podaje w swej pracy Mediacja w sprawach karnych ¹ – E.Bieńkowska. Jej zdaniem : mediacja to próba doprowadzenia do ugodowego, satysfakcjonującego obie strony rozwiązania konfliktu karnego na drodze dobrowolnych negocjacji prowadzonych przy udziale trzeciej osoby, neutralnej wobec stron i ich konfliktu, czyli mediatora, który wspiera przebieg negocjacji, łagodzi powstające napięcia i pomaga – nie narzucając jednak żadnego rozwiązania – w wypracowaniu porozumienia.

Z innych określeń, warto przytoczyć  pojęcie mediacji jakim posługuje się w swym opracowaniu   Mediacja w polskim prawie karnym ² – A.Rękas. Według niej : mediacja to dobrowolne porozumienie pomiędzy pokrzywdzonym i sprawcą w celu naprawienia wyrządzonych szkód materialnych i moralnych przy  pomocy bezstronnej neutralnej osoby, jaką jest mediator.

Ideą mediacji w postępowaniu karnym jest to, że oskarżony i pokrzywdzony mają sami dojść do porozumienia w obecności mediatora. Mają oni ustalić, w jaki sposób sprawca dokona zadośćuczynienia. Forma zadośćuczynienia nie jest sprawcy narzucona przez organ procesowy czy mediatora. Jest ona wynikiem negocjacji, wypracowanego stanowiska stron. Mediacja stwarza szansę, że strony konfliktu karnego mają poczucie, że konflikt, który istniał między nimi, został rozwiązany i że jest to rozwiązanie satysfakcjonujące i sprawiedliwe. Mediacja sprzyja trwałemu zakończeniu konfliktu między stronami lub jego złagodzeniu.  

Podstawą, na której opiera się postępowanie mediacyjne jest sprawiedliwość naprawcza. W sprawiedliwości tej łamanie prawa wyrównuje się poprzez naprawienie szkody.

Idea (koncepcja) sprawiedliwości naprawczej (prekursorzy: L.Petrażycki, H.Zehr, J.Consedine)³ zakłada, że polityka karna ma być nastawiona na rozwiązanie konfliktu między ofiarą i sprawcą przestępstwa w taki sposób, aby sprawca usatysfakcjonował ofiarę swoim działaniem rekompensującym jej wszystkie doznane krzywdy i szkody w zamian za co jest łagodniej traktowany. Koncepcja ta opiera się zatem na dwóch instytucjach: naprawieniu szkody przez sprawcę i ugodzie. Pierwszoplanową zaś rolę odgrywa w tym względzie właśnie mediacja jako ta instytucja, która pozwala stronom konfliktu bezpiecznie, bowiem w obecności i przy pomocy trzeciej neutralnej osoby, jaką jest mediator, dyskutować o spornych kwestiach oraz osiągnąć kompromis ⁴.

Idea mediacji jest symptomem unowocześniania procesu karnego. Powstała z potrzeb praktyki, zadośćuczynienia za wyrządzoną szkodę czy doznaną krzywdę oraz z nowego

spojrzenia na filozofię odpowiedzialności karnej. Nadaje stronom większą autonomię w zakresie rozporządzania swoimi prawami. Zawiera w sobie również restytucję, jako przejaw pogodzenia sprawcy z ofiarą. Restytucja staje się jednym z celów procesu. Z filozofią odpowiedzialności karnej związana jest dopuszczalność pertraktacji stron. Szczególnie przy przestępstwach drobnych, należy rozważyć, czy postępowanie karne powinno być ukierunkowane przede wszystkim na wygaszenie konfliktu karnego w sytuacji, gdy sprawca naprawił szkodę wyrządzoną przestępstwem. W zakresie przestępstw o większym ciężarze gatunkowym, gdzie w ściganie zaangażowany jest interes społeczny, dopuszczalność pertraktacji stron powinna mieć ograniczony charakter ⁵.

Od instytucji mediacji należy odróżnić  porozumienie się stron przewidziane w niektórych przepisach k.p.k. Możliwości takie kodeks przewiduje w toku posiedzenia sądu w kwestii warunkowego umorzenia postępowania przed rozprawą (art. 341 § 3), skazania na posiedzeniu bez rozprawy (art. 343 § 3 zdanie drugie), przy rozpatrywaniu na rozprawie wniosku oskarżonego o skazanie go bez postępowania dowodowego (art. 387§ 3 zd. drugie), przed wyrokowaniem na rozprawie o warunkowym umorzeniu procesu lub orzeczeniu kary z warunkowym zawieszeniem jej wykonania (art.414§ 5). We wszystkich tych sytuacjach chodzi o porozumienie się pokrzywdzonego z oskarżonym bez ingerencji osób trzecich (mediatora) i tylko w kwestii naprawienia szkody lub zadośćuczynienia krzywdy wyrządzonej przestępstwem⁶.

2. Krótki rys historyczny instytucji mediacji w postępowaniu karnym

      Praprzyczyny pojawienia się mediacji w procedurze karnej wiążą się z pojęciem wiktymizacji  (proces stawania się ofiarą, czyli doznanie krzywd i szkód w wyniku jakiegoś zdarzenia, np. przestępstwa), które zyskało na znaczeniu w latach 70. XX wieku, gdy feministki amerykańskie zwróciły uwagę na to, iż doznanie przez ofiarę przestępstwa rodzi dwojakiego rodzaju skutki. Wiktymizacją pierwotną są skutki bezpośrednio płynące z przestępstwa, jak okaleczenie lub inne uszkodzenia ciała, śmierć, ból, cierpienie fizyczne lub psychiczne czy straty ekonomiczne. Oprócz wiktymizacji pierwotnej wymienia się również wiktymizację wtórną rozumianą jako dodatkowe stresy i traumy odczuwane przez ofiary wskutek przejawiania wobec nich niewłaściwych postaw przez otoczenie społeczne, a zwłaszcza przez agendy szeroko pojętego wymiaru sprawiedliwości⁷ (kiedy ofiara przestępstwa ponownie doznaje krzywdy i cierpienia wskutek niewłaściwych procedur procesowych – dop. autor).

Do głosu doszła idea sprawiedliwości naprawczej, której istotą jest podkreślenie znaczenia pokrzywdzonego i uzyskanie przez niego właściwego zadośćuczynienia, idea naprawy szkody i ugody między pokrzywdzonym i sprawcą przestępstwa. Mediacja jako instrument realizacji tej idei zapoczątkowała swoją karierę na przełomie lat 70. i 80. ub. wieku, najpierw w USA, Kanadzie, potem w państwach Europy Zachodniej.

  Mając na uwadze te zjawiska, podczas kształtowania polityki karnej, zaczęto zwracać większą uwagę na takie rozwiązania systemowe, które miały na celu – z jednej strony – minimalizowanie zjawiska wiktymizacji wtórnej, a z drugiej – stwarzać ramy prawne do dobrowolnego rozwiązywania konfliktu pomiędzy osobą pokrzywdzoną a sprawcą. Chodziło o to, by możliwe było pojednanie między nimi, a w szczególności, żeby nastąpiła odpowiednia rekompensata dla pokrzywdzonego, a nie wyłącznie ukaranie sprawcy za popełnione przestępstwo ⁸.

Zainteresowanie problematyką sprawiedliwości naprawczej i mediacji w Polsce zaczęło się na początku lat 90-tych XX wieku. W 1992 r. grupa pracowników ówczesnego  Biura Interwencji Senatu oraz przedstawiciele Stowarzyszenia Penitencjarnego Patronat, na zaproszenie niemieckiej Fundacji H. Bőll'a, wyjechała do Kolonii (Niemcy). Tam też zapoznała się z działalnością niemieckich ośrodków mediacji, zajmujących się szczególnie nieletnimi sprawcami czynu karalnego. Zdobyte w Niemczech doświadczenia doprowadziły do powstania Zespołu ds. Wprowadzenia Mediacji w Polsce, który oficjalnie został powołany w grudniu 1995 roku przy Stowarzyszeniu Penitencjarnym Patronat, wspierany był finansowo przez Fundację H. Bőll'a. Celem Zespołu było wprowadzenie mediacji jako instytucji prawnej do polskiego wymiaru sprawiedliwości. Po 1995 r. na terenie całego kraju powstały ośrodki mediacji, w których realizowano eksperymentalny program mediacji między pokrzywdzonym a sprawcą czynu karalnego w sprawach nieletnich. Między innymi, na bazie doświadczeń tych zespołów zostały opracowane i ostatecznie wprowadzone w 1997 r. zmiany w kodyfikacji karnej dotyczące wprowadzenia instytucji mediacji do kodeksu karnego i kodeksu postępowania karnego ⁹.

W polskiej procedurze karnej instytucja mediacji pojawiła się wraz z wejściem w  życie w dniu 1 września 1998 r. Kodeksu postępowania karnego,  z dnia 6 czerwca 1997 r. Nie była ona znana procedurze karnej z 1969 r. W obowiązującym k.p.k. instytucja mediacji była pierwotnie uregulowana głównie w art. 320.

Według ówczesnego brzmienia art. 320 § 1 i 2 k.p.k. - prokurator mógł skierować sprawę do mediacji, tylko jeżeli „miało to znaczenie dla wystąpienie do sądu z odpowiednim wnioskiem”. W praktyce dotyczyło to wyłącznie wniosku o skazanie z art. 335 k.p.k. oraz wniosku o warunkowe umorzenie postępowania z art. 336 k.p.k.

Praktycznie, od początku, z uwagi na ograniczony zasięg i niewłaściwe umieszczenie w strukturze kodeksu, mediacja wzbudzała liczne kontrowersje i nieporozumienia.

Ustawą z dnia 10 stycznia 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego, ustawy o świadku koronnym oraz ustawy o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. Nr 17, poz. 155 ze zm.) został uchylony art. 320 k.p.k. i dodany art. 23a, który w znacznie zmodyfikowany sposób regulował instytucję mediacji. Zasadniczą zmianą, która była widoczna na pierwszy rzut oka było umieszczenie przepisów o mediacji w Dziale I „Przepisy wstępne”, a przez to nadanie tej instytucji większego znaczenia niż dotychczas. Ponieważ w wyniku tej zmiany mediację może stosować również sąd, umieszczenie nowych przepisów, które ją regulują – tak jak to było wcześniej – w rozdziale dotyczącym postępowania przygotowawczego, byłoby niewłaściwe ¹⁰.

Nowelizacja k.p.k. z 2003 r. skutkowała wprowadzeniem mediacji na każdym etapie postępowania sądowego.

3.Przepisy regulujące mediację w sprawach karnych w państwach Unii Europejskiej

   Od początku lat osiemdziesiątych Rada Europy starała się znaleźć, inny od tradycyjnego, sposób reakcji na przestępstwo. Chodzi głównie o wykazanie słuszności zamiany sprawiedliwości karnej  na sprawiedliwość naprawczą, której elementem jest mediacja. Efektem tych działań są m.in. następujące akty prawne stanowiące podstawy prawne dla procedury mediacyjnej :

- Decyzja ramowa Rady Unii Europejskiej  dnia 15 marca 2001 r. w sprawie pozycji ofiar w postępowaniu  karnym (2001/220/WSiSW)  oraz Rekomendacje Komitetu Ministrów  Rady Europy :
- Rekomendacja nr R (83) 7 w sprawie udziału społeczeństwa w polityce wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych;
- Rekomendacja nr R (85) 11 w sprawie pozycji ofiary w prawie karnym materialnym i procesowym;
- Rekomendacja nr R (87) 18 w sprawie uproszczenia wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych;
- Rekomendacja nr R (87) 20 w sprawie reakcji społecznej na przestępczość nieletnich;
- Rekomendacja nr R (87) 21 w sprawie pomocy dla ofiar przestępstw i zapobiegania wiktymizacji;
- Rekomendacja nr R (88) 6 w sprawie reakcji społecznych na przestępstwo;
- Rekomendacja nr R (92) 16 w sprawie reguł europejskich w odniesieniu do sankcji i  środków stosowanych w społeczności lokalnej;
- Rekomendacja nr R (92)17 w sprawie zgodności w orzekaniu;
- Rekomendacja nr R (95) 12 w sprawie zarządzania wymiarem sprawiedliwości w  sprawach karnych;
- Rekomendacja nr R (99) 19 w sprawie mediacji w sprawach karnych;
- Rekomendacja nr R (2006) 8 w sprawie pomocy dla ofiar przestępstw (zastąpiła ona Rekomendację nr R(87) 21)¹¹.

Wśród tych dokumentów na szczególną uwagę zasługują :

• Decyzja ramowa Rady Unii Europejskiej  z dnia 15 marca 2001 r. w sprawie pozycji ofiar w postępowaniu karnym (2001/220/WSiSW)   oraz
• Rekomendacja nr R(99)19 Komitetu Ministrów Rady Europy dla Państw Członkowskich o mediacji w sprawach karnych z dnia 15 września 1999 r.

           W  Decyzji ramowej Rady UE -  pojawiło się pojęcie mediacji odnoszącej się do spraw karnych. Mediacja w sprawach karnych  powinna być rozumiana jako prowadzone przez kompetentną osobę poszukiwanie, przed lub w trakcie postępowania karnego, rozwiązania wynegocjowanego między ofiarą a sprawcą przestępstwa.

Wg treści Decyzji ramowej, pokrzywdzony i sprawca muszą mieć możliwość spotkania się lub pośredniego komunikowania oraz uzgadniania między sobą odpowiedniego naprawienia szkody. W art. 2 Decyzji zawarte jest prawo ofiary do szacunku i uznania. Należy zagwarantować jej odpowiednie poszanowanie godności człowieka oraz uwzględnienie jej praw i interesów prawnych. W art. 9 Decyzja zobowiązuje państwa członkowskie do zapewnienia ofiarom możliwości uzyskania, w trakcie postępowania karnego, decyzji o kompensacji ze strony sprawcy. Natomiast w art. 10 Decyzji ramowej wskazano iż :

1.Każde państwo członkowskie dąży do promowania mediacji w sprawach karnych w odniesieniu do przestępstw, dla których uzna taki środek za właściwy.   

2. Każde państwo członkowskie zapewnia, aby wszelkie porozumienia między ofiarą a przestępcą osiągnięte w toku mediacji w sprawach karnych mogły zostać uwzględnione (czyli aby   ugoda osiągnięta w trakcie mediacji pomiędzy ofiarą a sprawcą była brana pod uwagę przy rozstrzygnięciu w sprawie) .

Z kolei w Rekomendacja nr R(99)19 Komitetu Ministrów Rady Europy  również zawiera definicję mediacji w sprawach karnych, przyjmując, że : mediacja jest to proces w którym ofierze i sprawcy daje się możność, dobrowolnie aktywnego uczestniczenia w rozwiązywaniu problemów powstałych wskutek przestępstwa - przy pomocy bezstronnej osoby trzeciej lub mediatora.

Ponadto, podstawowym postulatem i wnioskiem Rekomendacji nr R(99)19 jest jak najszersze propagowanie idei sprawiedliwości naprawczej oraz związana z tym szeroka edukacja społeczna. Mediacja wg treści Rekomendacji może wpłynąć na zwiększenie świadomości, zarówno roli jednostek, jak i społeczeństwa w zapobieganiu przestępczości. W Rekomendacji zawarte są także podstawowe standardy mediacji w sprawach karnych ¹².

Na kanwie powyższego, E.Bieńkowska wskazuje, że : Polska jako państwo unijne jest zobowiązana do posiadania w swoim systemie karnym instytucji mediacji w sprawach karnych - co wynika zarówno z Decyzji ramowej Rady Unii Europejskiej (2001/220/WSiSW) z dnia 15 marca 2001 r. w sprawie pozycji ofiar w postępowaniu karnym, jak  także z  Rekomendacji nr R (99) 19 w sprawie mediacji w sprawach karnych Komitetu Ministrów Rady Europy dla Państw Członkowskich z dnia 19 września 1999 r. dotyczącej mediacji w sprawach karnych¹³

4.Podstawy prawne mediacji w sprawach karnych w Polsce

4.1.  KODEKS POSTĘPOWANIA KARNEGO

1. A.     Kodeks postępowania karnego reguluje postępowanie mediacyjne między sprawcą a pokrzywdzonym, które  obecnie prowadzone jest :

• w sprawach z oskarżenia publicznego - na podstawie postanowienia prokuratora, sądu lub organu Policji, z inicjatywy organu procesowego, stron/y albo za zgodą stron na podst. art. 23a k.p.k., art. 325 i § 2 k.p.k., art. 339 § 4 k.p.k.

Art. 23 a k.p.k. (postanowienie prokuratora lub sądu, oraz zasady postępowania)

§ 1. Sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może z inicjatywy lub za zgodą pokrzywdzonego i oskarżonego, skierować sprawę do instytucji lub osoby godnej zaufania w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego między pokrzywdzonym i oskarżonym.
§ 2. Postępowanie mediacyjne nie powinno trwać dłużej niż miesiąc, a jego okresu nie wlicza się do czasu trwania postępowania przygotowawczego.
§ 3. Postępowania mediacyjnego nie może prowadzić osoba, co do której w konkretnej sprawie zachodzą okoliczności określone w art. 40–42, czynny zawodowo sędzia, prokurator, adwokat, radca prawny, a także aplikant do tychże zawodów albo inna osoba zatrudniona w sądzie, prokuraturze lub innej instytucji uprawnionej do ścigania przestępstw.
§ 4. Instytucja lub osoba godna zaufania sporządza, po przeprowadzeniu postępowania mediacyjnego, sprawozdanie z jego przebiegu i wyników.
§ 5. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, warunki, jakim powinny odpowiadać instytucje i osoby uprawnione do przeprowadzenia mediacji, sposób ich powoływania i odwoływania, zakres i warunki udostępniania akt instytucjom i osobom uprawnionym do przeprowadzenia mediacji oraz sposób i tryb postępowania mediacyjnego, mając na uwadze potrzebę skutecznego przeprowadzenia tego postępowania.

Art.325 i k.p.k.  (postanowienie organu Policji)

§ 2. Organ prowadzący dochodzenie ma uprawnienia prokuratora, o których mowa w art. 23a.

Art.339  k.p.k.  (inicjatywa organu procesowego)

§ 4. Prezes sądu kieruje sprawę na posiedzenie ponadto, gdy zachodzi potrzeba rozważenia możliwości przekazania jej do postępowania mediacyjnego; przepis art. 23a stosuje się odpowiednio.

• w sprawach z oskarżenia prywatnego, na podstawie postanowienia sądu, na wniosek lub za zgodą stron, zamiast posiedzenia pojednawczego - art. 489 § 2 k.p.k.

Art. 489  k.p.k. (postanowienie sądu w przedmiocie postępowania mediacyjnego))

§ 2. Na wniosek lub za zgodą stron sąd może zamiast posiedzenia pojednawczego wyznaczyć odpowiedni termin dla przeprowadzenia postępowania mediacyjnego. Przepis art. 23a stosuje się odpowiednio.

 Skutki pojednania, w tym pojednania w wyniku mediacji 

§ 1. W razie pojednania stron postępowanie umarza się.
§ 2. Jeżeli do pojednania doszło w wyniku mediacji, przepis art. 490 § 2 stosuje się odpowiednio.

(art.490 § 2. W protokole posiedzenia pojednawczego należy w szczególności zaznaczyć stanowisko stron wobec wezwania do pojednania oraz wyniki przeprowadzonego posiedzenia pojednawczego; jeżeli doszło do pojednania, protokół podpisują także strony.)

Art.493 k.p.k. (rozszerzony zakres pojednania w wyniku mediacji)

W toku posiedzenia pojednawczego lub w wyniku mediacji dopuszczalne jest pojednanie się obejmujące również inne sprawy z oskarżenia prywatnego, toczące się pomiędzy tymi samymi stronami.

Art.494 k.p.k. (ugoda w posiedzeniu pojednawczym lub zawarta w wyniku mediacji oraz jej skutki)

§ 1. Równocześnie z pojednaniem strony mogą zawrzeć ugodę, której przedmiotem mogą być również roszczenia pozostające w związku z oskarżeniem.
§ 2. Ugoda zawarta na posiedzeniu pojednawczym jest tytułem egzekucji sądowej po nadaniu przez sąd klauzuli wykonalności.

Art. 499 k.p.k. (stosowanie przepisów o ugodzie pojednaniu i skierowaniu sprawy do mediacji – na rozprawie)

Przepisy art. 492–494 stosuje się odpowiednio również na rozprawie.

W sprawach prywatnoskargowych mediacja – inaczej niż w sprawach  publicznoskargowych – jest alternatywą dla formalnego postępowania sądowego: pozytywny wynik mediacji skutkuje umorzeniem postępowania.

1. B.     Kodeks postępowania karnego reguluje kwestie kosztów postępowania mediacyjnego w sprawach karnych  (które ponosi Skarb Państwa)

Art.618 k.p.k.

§ 1. Wydatki Skarbu Państwa obejmują w szczególności wypłaty dokonane z tytułu:

8) kosztów postępowania mediacyjnego.

Art.619 k.p.k.

§ 2. Koszty postępowania mediacyjnego ponosi Skarb Państwa.

1. C.     Kodeks postępowania karnego reguluje także instytucje : skazania oskarżonego  bez rozprawy w oparciu o art. 335 oraz dobrowolnego poddania się przez niego karze w  trybie art. 387

Przy obu tych instytucjach pozytywnie zakończona mediacja i ugoda pomiędzy pokrzywdzonym a oskarżonym ma wpływ na sposób rozpoznania przez sąd wniosków w powyższych sprawach, a tym samym na rodzaj i wysokość orzeczonej kary lub środka karnego.

4.2.  KODEKS KARNY

1. A.    Uwzględnienie przez sąd pozytywnie zakończonej mediacji przy zasadach i dyrektywach wymiaru kary

Art. 53 k.k.

§ 3. Wymierzając karę sąd bierze także pod uwagę pozytywne wyniki przeprowadzonej mediacji pomiędzy pokrzywdzonym a sprawcą albo ugodę pomiędzy nimi osiągniętą w postępowaniu przed sądem lub prokuratorem.

1. B.    Uwzględnienie przez sąd pozytywnie zakończonej mediacji przy wymiarze środków karnych

Art. 56 k.k.

Przepisy art. 53, art. 54 § 1 oraz art. 55 stosuje się odpowiednio do orzekania innych środków przewidzianych w tym kodeksie.

1. C.    Uwzględnienie przez sąd pozytywnie zakończonej mediacji przy odstąpieniu od wymierzenia kary

Art. 59 k.k.

§ 1. Jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 3 lat albo karą łagodniejszego rodzaju i społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna, sąd może odstąpić od wymierzenia kary, jeżeli orzeka równocześnie środek karny, a cele kary zostaną przez ten środek spełnione.

1. D.    Uwzględnienie przez sąd pozytywnie zakończonej mediacji przy nadzwyczajnym złagodzeniu kary

Art. 60 k.k.

§ 2. Sąd może również zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w szczególnie uzasadnionych wypadkach, kiedy nawet najniższa kara przewidziana za przestępstwo byłaby niewspółmiernie surowa, w szczególności:
1) jeżeli pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, szkoda została naprawiona albo pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody,
2) ze względu na postawę sprawcy, zwłaszcza gdy czynił starania o naprawienie szkody lub o jej zapobieżenie. 

1. E.      Uwzględnienie przez sąd pozytywnie zakończonej mediacji przy warunkowym  umorzeniu postępowania karnego

Art. 66 k.k.

§ 3. W wypadku gdy pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, sprawca naprawił szkodę lub pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody, warunkowe umorzenie może być zastosowane do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności.

1. F.     Uwzględnienie przez sąd pozytywnie zakończonej mediacji przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary

Art. 69 k.k.

§ 2. Zawieszając wykonanie kary, sąd bierze pod uwagę przede wszystkim postawę sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste, dotychczasowy sposób życia oraz zachowanie się po popełnieniu przestępstwa.

4.3. KODEKS KARNY WYKONAWCZY

1. A.     Uwzględnienie pozytywnie zakończonej mediacji przy warunkowym przedterminowym zwolnieniu z odbycia kary pozbawienia wolności

Art. 162 k.k.w.

§ 1. Sąd penitencjarny wysłuchuje przedstawiciela administracji zakładu karnego, a sądowego kuratora zawodowego, jeżeli składał wniosek o warunkowe zwolnienie, oraz uwzględnia ugodę zawartą w wyniku mediacji.

            Podstawowym celem mediacji w przypadku rozważania warunkowego przedterminowego zwolnienia skazanego sprawcy jest zagwarantowanie pokrzywdzonemu poczucia bezpieczeństwa i spełnienie jego oczekiwań w tym zakresie poprzez oswojenie go z możliwością spotkania sprawcy na wolności i przekonaniem, że nie będzie zakłócał spokoju ani pokrzywdzonemu ani jego rodzinie.

1. B.     Uwzględnienie mediacji przy skróceniu czasu trwania terminowych nieizolacyjnych kar i środków karnych

Sąd wykonujący wspomniane kary i środki karne może zatem skierować sprawę do postępowania mediacyjnego w przypadku rozważania przedterminowego zwolnienia w odbycia kary ograniczenia wolności (art. 83 k.k.) oraz uznania za wykonane środków karnych wskazanych w art. 39 pkt 1–3 k.k. (art. 84 § 1 k.k.).

4.4. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 czerwca 2003 r. w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach karnych (Dz. U. Nr 108, poz. 1020 z późn. zm.)

Reguluje ono warunki, jakim powinny odpowiadać instytucje i osoby uprawnione do przeprowadzenia mediacji, sposób ich powoływania i odwoływania, zakres i warunki udostępniania akt oraz sposób i tryb postępowania mediacyjnego, wynagrodzenie za postępowanie mediacyjne.

4.5. § 4 w zw. z § 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 czerwca 2003 r. w sprawie wysokości i sposobu obliczania wydatków Skarbu Państwa w postępowaniu karnym (Dz.U. Nr 108, poz. 1026 z późn. zm.)

Reguluje ono wysokość ryczałtu dla instytucji lub osoby przeprowadzającej postępowanie mediacyjne.

II. Postępowanie mediacyjne w sprawach karnych

1.Podmioty kierujące sprawę do mediacji w postępowaniu karnym

Art. 23 a k.p.k.

§ 1.Sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może z inicjatywy lub za zgodą pokrzywdzonego i oskarżonego, skierować sprawę do instytucji lub osoby godnej zaufania w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego między pokrzywdzonym i oskarżonym. Zatem :

Sprawy karne z własnej inicjatywy, z inicjatywy stron/y lub na ich/jej wniosek, może do mediacji kierować:
Prokurator - na etapie postępowania przygotowawczego;
Policja - na etapie postępowania przygotowawczego;
Sąd - w toku całego postępowania sądowego aż do wydania orzeczenia kończącego w sprawie;
Sąd - zamiast posiedzenia pojednawczego w sprawach z oskarżenia prywatnego (na wniosek lub za zgodą stron, wyłączone jest działanie sądu z urzędu);
Sąd penitencjarny (lub Dyrektor zakładu karnego) - na każdym etapie odbywania bezwzględnej kary pozbawienia wolności, niezależnie od wysokości orzeczonej kary;
Sąd wykonujący prawomocnie orzeczone kary lub środki karne - w toku postępowania wykonawczego (na podstawie art. 1 § 2 k.k.w. w zw. z art. 23a k.p.k.).

2. Postanowienie o skierowaniu sprawy karnej do postępowania mediacyjnego  (elementy postanowienia)

Reguluje - Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 czerwca 2003 r. w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach karnych :

 § 7. 1. W postanowieniu o skierowaniu sprawy do postępowania mediacyjnego sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator lub inny uprawniony organ powołuje do prowadzenia postępowania mediacyjnego w konkretnej sprawie instytucję lub osobę godną zaufania spośród wpisanych do wykazu. (chodzi o wykaz prowadzony przez Prezesa Sądu Okręgowego).

§ 8. W postanowieniu, o którym mowa w § 7, należy wskazać w szczególności:

1) nazwę instytucji lub imię i nazwisko osoby godnej zaufania wyznaczonej do przeprowadzenia postępowania mediacyjnego;
2) dane osobowe oskarżonego lub podejrzanego i pokrzywdzonego;
3) określenie czynu zarzucanego oskarżonemu lub podejrzanemu wraz z podaniem jego kwalifikacji prawnej;
4) zakres i sposób udostępnienia akt w danej sprawie;
5) termin zakończenia postępowania mediacyjnego, z uwzględnieniem art. 23a § 2 Kodeksu postępowania karnego.

3.Mediatorzy w postępowaniu mediacyjnym w sprawach karnych

Reguluje : Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 czerwca 2003 r. w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach karnych :

3.1.  Instytucja wpisana do wykazu prowadzonego w Sądzie Okręgowym

§ 2. 1. Do prowadzenia postępowania mediacyjnego uprawniona jest instytucja, która:

1) zgodnie ze swoimi zadaniami statutowymi powołana została do wykonywania zadań w zakresie mediacji, resocjalizacji, ochrony interesu społecznego, ochrony ważnego interesu indywidualnego lub ochrony wolności i praw człowieka;
2)posiada warunki organizacyjne i kadrowe umożliwiające przeprowadzenie postępowania mediacyjnego ;
3) została wpisana do wykazu, o którym mowa w § 4 ust. 1(wykaz prowadzony w S.O.).

2. Postępowanie mediacyjne w imieniu instytucji, o której mowa w ust. 1, zwanej dalej "instytucją", prowadzi upoważniony przez nią pisemnie przedstawiciel, spełniający warunki określone w § 3 pkt 1-7.

3.2. Osoba godna zaufania  z wykazu prowadzonego w Sądzie Okręgowym

§ 3. Postępowanie mediacyjne może również prowadzić osoba godna zaufania, która:

1) posiada obywatelstwo polskie;
2) korzysta w pełni z praw cywilnych i obywatelskich;
3) ukończyła 26 lat;
4) biegle włada językiem polskim;
5) nie była karana za przestępstwo umyślne;
6) posiada umiejętności likwidowania konfliktów oraz wystarczającą do przeprowadzania postępowania mediacyjnego wiedzę, w szczególności w zakresie psychologii, pedagogiki, socjologii, resocjalizacji lub prawa;
7) daje rękojmię należytego wykonywania obowiązków;
8) została wpisana do wykazu, o którym mowa w § 4 ust. 1 (wykaz prowadzony przez Prezesa S.O.).

3.3. Mediatorzy ad hoc – osoby lub podmioty spoza wykazu  

§ 7.2. W wyjątkowych przypadkach, uzasadnionych potrzebą skutecznego przeprowadzenia postępowania mediacyjnego, można powołać do prowadzenia postępowania mediacyjnego w konkretnej sprawie zgłaszającą taką gotowość instytucję lub osobę godną zaufania spoza wpisanych do wykazu, jeżeli spełnia ona warunki wymienione odpowiednio w § 2 ust. 1 pkt 1 i 2 lub § 3 pkt 1-7 (chodzi o warunki jakie ma spełniać instytucja lub osoba godna zaufania, by  mogły prowadzić mediację, o czym dalej).

§ 4. 1. W sądzie okręgowym prowadzi się wykaz instytucji i osób godnych zaufania, uprawnionych do przeprowadzania postępowania mediacyjnego,zwany dalej  wykazem.

3.4. Wyłączenia od udziału w roli mediatora w sprawach karnych

Art. 23a k.p.k.

§ 3. Postępowania mediacyjnego nie może prowadzić osoba, co do której w konkretnej sprawie zachodzą okoliczności określone w art. 40–42 ( przesłanki dla wyłączenia sędziego od udziału w sprawie), czynny zawodowo sędzia, prokurator, adwokat, radca prawny, a także aplikant do tychże zawodów albo inna osoba zatrudniona w sądzie, prokuraturze lub innej instytucji uprawnionej do ścigania przestępstw.

4.Główne przesłanki kwalifikujące sprawę do postępowania mediacyjnego w sprawach karnych

-zgoda pokrzywdzonego i oskarżonego na mediację;
-ujawniony pokrzywdzony - bez niego mediacja nie może się odbyć. Mediacji nie prowadzi się w przypadku przestępstw bez ofiar;
-miejsce zamieszkania stron -  miejsce siedziby sądu lub niewielka od niego odległość,  zapewniająca dobrą komunikację;
-dalsze pozytywne przesłanki to : -przestępstwo ma charakter jednostkowy, przypadkowy;  -istnienie stosunku łączącego strony (rodzinny, sąsiedzki, koleżeński itp.);   -gdy konflikt ma charakter krótkotrwały,
-do mediacji nie powinny trafiać sprawy, z których wynika, że oskarżony jest bardzo zdemoralizowany, wykazuje znaczne nasilenie agresji, odznacza się niskim poziomem empatii, jest bardzo prymitywny;  -do mediacji nie powinny trafiać sprawy, z których wynika, że pokrzywdzony ma postawę nadmiernie roszczeniową, nietolerancji, jest nieskłonny do kompromisu, wrogo nastawiony do sprawcy;
-do mediacji nie powinny trafiać sprawy, w których strony są chore psychicznie, upośledzone, o głęboko zaburzonej strukturze osobowości. W posiedzeniu mediacyjnym strony powinny działać osobiście, mieć pełną świadomość czynności tam przedsiębranych;
-strony nie powinny być pozbawione wolności, w tej (oskarżony) lub innej (oskarżony lub pokrzywdzony) sprawie - rodzi to techniczne problemy w przeprowadzeniu mediacji (z oczywistych względów nie dotyczy to mediacji stosowanej w trybie art. 162 § 1 k.k.w.);
-do mediacji nie powinny trafiać sprawy z dużą ilością oskarżonych, pokrzywdzonych, dużą ilością czynów. Rodzi to przede wszystkim problemy techniczne z prowadzeniem postępowania przez mediatora;
-nie powinny trafiać do mediacji w sytuacji, gdy sprawca był wielokrotnie karany (w szczególności za przestępstwo, popełnienie którego mu się zarzuca)¹⁴. 

5.Katalog spraw kierowanych do mediacji ze względu na kwalifikację prawną czynu

Nie ma ograniczeń w katalogu spraw, które mogą być skierowane do postępowania mediacyjnego, choć przyjmuje się , że nie powinny trafiać do mediacji sprawy :

-mafijne, dotyczące zorganizowanej przestępczości,
-z bardzo dużą ostrożnością należy podchodzić do mediacji w przypadkach przestępstw przeciwko wolności seksualnej i obyczajności,
-także do spraw, w których zastosowano – w szczególności długotrwałą lub dotkliwą – przemoc wobec małoletnich, (ponieważ w tego rodzaju sprawach -wolność seksualna i przemoc wobec małoletnich, istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo, że ponowny kontakt ofiary ze sprawcą może spowodować dalsze, zupełnie niepotrzebne, stresy i przeżycia )¹⁵.

6.Czas trwania postępowania mediacyjnego

Art. 23 a k.p.k.

§ 2. Postępowanie mediacyjne nie powinno trwać dłużej niż miesiąc, a jego okresu nie wlicza się do czasu trwania postępowania przygotowawczego.

6.1. Czas trwania postępowania mediacyjnego

Postępowanie nie powinno trwać dłużej niż jeden miesiąc.

Czas trwania postępowania mediacyjnego określa postanowienie o skierowaniu sprawy do mediacji.

6.2. Nieukończenie postępowania w terminie jednego miesiąca

Jeżeli postępowanie mediacyjne nie zostało ukończone w terminie określonym, mediator niezwłocznie sporządza i przedstawia organowi, który skierował sprawę na drogę postępowania mediacyjnego, sprawozdanie przedstawiające przyczyny bezskutecznego upływu terminu. W uzasadnionych przypadkach, termin może być przedłużony przez kierującego sprawę do mediacji (na wniosek mediatora), na czas niezbędny do zakończenia postępowania mediacyjnego.

Okresu postępowania mediacyjnego nie wlicza się do czasu trwania postępowania przygotowawczego.

7.Udostępnianie mediatorowi akt sprawy

Reguluje - Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 czerwca 2003 r. w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach karnych  :

7.1. Zakres udostępnianych informacji z akt sprawy

§ 10. 1. Sąd, prokurator lub inny uprawniony organ, kierując sprawę do postępowania mediacyjnego, udostępnia przedstawicielowi instytucji albo osobie godnej zaufania, zwanej dalej "mediatorem", informacje z akt sprawy jedynie w zakresie niezbędnym do przeprowadzenia tego postępowania. Informacje te powinny zawierać dane osobowe pokrzywdzonego i podejrzanego lub oskarżonego, określenie czynu zarzucanego podejrzanemu lub oskarżonemu wraz z podaniem jego kwalifikacji prawnej i niezbędnych dla postępowania mediacyjnego okoliczności jego popełnienia.

2. W uzasadnionych przypadkach, na wniosek mediatora, sąd lub prokurator - jeżeli uzna to za niezbędne - może również udostępnić, z zastrzeżeniami, o których mowa w ust. 3 (niżej), materiał dowodowy zawarty w aktach sprawy w części dotyczącej podejrzanego lub oskarżonego, pokrzywdzonego i przestępstwa, których postępowanie mediacyjne dotyczy.

7.2. Wyłączenia w zakresie akt udostępnianych mediatorowi

§ 10. 3. Nie udostępnia się mediatorowi, zawartych w aktach sprawy, materiałów objętych tajemnicą państwową, służbową lub związaną z wykonywaniem zawodu lub funkcji, materiałów dotyczących stanu zdrowia podejrzanego lub oskarżonego, opinii o nim, danych o jego karalności oraz pozwalających na ustalenie tożsamości świadka przesłuchanego w trybie art. 184 Kodeksu postępowania karnego i takich, których ujawnienie pokrzywdzonemu mogłoby mieć wpływ na odpowiedzialność karną innych oskarżonych w tej sprawie, a nieuczestniczących w postępowaniu mediacyjnym.

8.Przebieg postępowania mediacyjnego

Reguluje - Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 czerwca 2003 r. w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach karnych :

8.1.  Mediator  i strony (czynności w trakcie postępowania mediacyjnego):

§ 11. Niezwłocznie po doręczeniu postanowienia, o którym mowa w § 7 (postanowienie właściwego organu o skierowaniu sprawy do postępowania mediacyjnego), mediator 

1)  nawiązuje kontakt z pokrzywdzonym i podejrzanym lub oskarżonym, ustalając termin i miejsce  spotkania z każdym z nich;
2)  przeprowadza z podejrzanym lub oskarżonym i pokrzywdzonym spotkania   indywidualne, informując o  istocie i zasadach postępowania mediacyjnego oraz przysługujących im uprawnieniach;
3)  przeprowadza spotkanie mediacyjne z udziałem podejrzanego lub oskarżonego i pokrzywdzonego;
4)  pomaga w sformułowaniu treści ugody między podejrzanym lub oskarżonym i pokrzywdzonym oraz  sprawdza wykonanie wynikających z niej zobowiązań.

8.2. Ewentualność mediacji pośredniej

§ 12. Jeżeli nie jest możliwe bezpośrednie spotkanie podejrzanego lub oskarżonego z pokrzywdzonym, mediator może prowadzić postępowanie mediacyjne w sposób pośredni, przekazując każdemu z nich informacje, propozycje i zajmowane przez drugą stronę stanowisko co do zawarcia ugody.

8.3.  Sporządzenie sprawozdania przez mediatora oraz jego elementy  

Art. 23 a k.p.k.

§ 4. Instytucja lub osoba godna zaufania sporządza, po przeprowadzeniu postępowania mediacyjnego, sprawozdanie z jego przebiegu i wyników.

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 2003 r.

§ 13. 1. Po przeprowadzeniu postępowania mediacyjnego mediator sporządza pisemne sprawozdanie i niezwłocznie przedstawia je organowi, który skierował sprawę do takiego postępowania.

8.4.  Elementy sprawozdania mediatora

2. Sprawozdanie powinno zawierać:

1) sygnaturę akt sprawy;
2) nazwę instytucji lub imię i nazwisko osoby godnej zaufania przeprowadzającej postępowanie mediacyjne;
3) informacje o liczbie, terminach i miejscach spotkań indywidualnych oraz wspólnych, a także wskazanie osób biorących w nich udział;
4) informację o wynikach postępowania mediacyjnego;
5) podpis mediatora.

8.4.  Ugoda

W razie zawarcia ugody - stanowi ona załącznik do sprawozdania.

Kontrola wykonania wynikających z ugody zobowiązań należy również do mediatora.

9. Skutki postępowania mediacyjnego w sprawach karnych

9.1. Skutki pozytywnie zakończonej mediacji, ugody i pojednania stron w sprawach w sprawach karnych :

-zgodnie z art. 53 § 3 k.k., art. 56 k.k., art. 59 k.k. ugoda pozasądowa i pojednanie stron może wpłynąć na rodzaj i wysokość orzeczonej kary lub środka karnego
-zgodnie z art. 60 § 2 pkt. 1 i 2 k.k. może przyczynić się do nadzwyczajnego złagodzenia kary,
–może skutkować odstąpieniem od wymierzenia kary z równoczesnym orzeczeniem środka karnego (art. 59 § 1 k.k.);
-zgodnie z art.66 § 3 k.k. może powodować zastosowanie przez sąd w stosunku do sprawcy przestępstwa - warunkowego umorzenie postępowania karnego,
-zgodnie z art. 69 § 2 k.k. pozytywna mediacja może mieć wpływ na warunkowe zawieszenie wykonania kary wobec sprawcy przestępstwa,
-mediacja może wpłynąć na sposób rozpoznania wniosków oskarżonego z art. 335 k.p.k. – o skazanie bez rozprawy i zastosowanie wobec niego uzgodnionych z oskarżycielem kar  lub  środków karnych,
-może także wpłynąć na sposób rozpoznania przez sąd wniosku oskarżonego o dobrowolne poddanie się karze na rozprawie z art.387 k.p.k.,
-mediacja może wpłynąć także na bezwarunkowe umorzenie postępowania karnego (przy przyjęciu znikomej społecznie szkodliwości czynu, przy cofnięciu wniosku o ściganie),
-pozytywny wynik mediacji skutkuje  umorzeniem postępowania karnego w sprawach z oskarżenia prywatnego.

9.2.  Skutkiem pozytywnie zakończonej mediacji może być też m.in.:

-naprawienie szkody przez sprawcę, zadośćuczynienie dla pokrzywdzonego,
-przeproszenie pokrzywdzonego,
-zobowiązanie się określonego zachowania się oskarżonego, podjęcie lub kontynuowanie przez niego leczenia odwykowego, podjęcie pracy,
-rozpoczęcia terapii psychologicznej,
-nałożenie na sprawcę świadczenia pieniężnego na cel społeczny.

9.3.  Brak zgody stron/y na udział w mediacji i nieudana mediacja

Nie pociąga żadnych negatywnych skutków. Strona ma prawo do niewyrażenia zgody na udział w mediacji oraz wycofania zgody na mediację na każdym etapie postępowania mediacyjnego. Uczestnictwo w mediacji nie może być wykorzystane przez organ prowadzący postępowanie karne, jako dowód przyznania się do winy¹⁶.

10. Znaczenie instytucji mediacji w postępowaniu karnym

10.1.  Znaczenie mediacji dla pokrzywdzonego :

-jest on podmiotem konfliktu, gospodarzem postępowania oraz partnerem w rozmowie;
-bierze sprawy „we własne ręce",
-czuje się szanowany i nikt nie narusza poczucia jego godności,
-jego godność, jako uczestnika mediacji zostaje uszanowana przez dobre słuchanie (nazywane aktywnym słuchaniem);
-pokrzywdzony może w ramach postępowania mediacyjnego : rozmawiać o konflikcie, uzyskać ważne dla niego informacje o pobudkach, jakimi kierował się sprawca, poznać motywy postępowania sprawcy, zrozumieć, dlaczego został wybrany na przedmiot ataku przestępczego,
-może odreagować emocje wywołane przestępstwem, wyrazić swój gniew spowodowany przestępstwem, może uświadomić sprawcy szkodę i rozmiar krzywdy, którą ten wyrządził przestępstwem,
-może on poczuć moralną i psychiczną satysfakcję z aktywnego udziału w procesie, pozbyć się obaw i lęku przed przestępcą i przestępczością w przyszłości,
-może przedstawić swoje wyobrażenie o zadośćuczynieniu, decydować o satysfakcjonującej go formie tegoż zadośćuczynienia, uzyskać zadośćuczynienie zarówno materialne jak i moralne;  -czuje się zauważony, bierze udział w sprawie,
-ktoś zajmuje się jego krzywdą w stosunkowo krótkim czasie po przestępstwie;
-jest chroniony przed wtórną wiktymizacją,
-ma możliwość szybkiego uzyskania przez pokrzywdzonego naprawienia szkody lub satysfakcjonującego go zadośćuczynienia, bez potrzeby podejmowania dodatkowych kroków;  -następuje tu upodmiotowienie pokrzywdzonego,
-ma miejsce wzmocnienie roli pokrzywdzonego w procesie karnym ¹⁷.

10.2.  Znaczenie mediacji dla sprawcy przestępstwa

-powinien uświadomić sobie, że wyrządził zło i krzywdę konkretnej osobie, które wymagają zadośćuczynienia,
-uzyskuje możliwość: pełniejszego zrozumienia konsekwencji swego czynu, wyrażenia żalu z powodu wyrządzonej krzywdy oraz skruchy, przeproszenia pokrzywdzonego, przedstawienia pokrzywdzonemu motywów działania, zrozumienia konieczności naprawienia skutków przestępstwa, wyrażenia gotowości zadośćuczynienia moralnego i materialnego, zawarcia dobrowolnej ugody z pokrzywdzonym, naprawienia szkody lub zadośćuczynienia, uczestniczenia w próbie pogodzenia (pojednania) lub pogodzeniu (pojednaniu) z ofiarą,
-w wyniku negocjacji z pokrzywdzonym oraz naprawienia szkody czy zadośćuczynienia, może mieć szansę uniknięcia orzeczenia przez sąd surowszego rodzaju kary, a tym samym uniknięcia stygmatyzacji,  -ma szanse na orzeczenie kary w niższej wysokości,
-ma szanse na zastosowania dobrodziejstwa warunkowego umorzenia postępowania karnego lub bezwarunkowego umorzenia,
-może też skorzystać  ze skróconej formy postępowania,
-otrzymuje szansę powrotu do normalnego życia ¹⁸.

10.3.  Znaczenie mediacji dla wymiaru sprawiedliwości

-przyczynianie się do przezwyciężenie kryzysu wymiaru sprawiedliwości,
-uproszczenie tegoż systemu,
-może prowadzić do odciążenia systemu od zajmowania się mniej poważnymi przestępstwami, dzięki czemu koncentruje się on na przestępstwach uznawanych za najgroźniejsze,
-mediacja może zmniejszyć liczbę spraw cywilnych związanych z odszkodowaniem za szkody wyrządzone przestępstwem,
-mediacja może spowodować skrócenie czasu rozpoznania spraw karnych,
-może zmniejszyć koszty rozpoznania spraw oraz funkcjonowania systemu wymiaru sprawiedliwości,
-pozwala, w niektórych przypadkach, na rezygnację z tradycyjnych sposobów reakcji prawnokarnej, a w szczególności z kary pozbawienia wolności, co z jednej strony może zmniejszyć koszty, z drugiej
- może doprowadzić do ograniczenia przestępczości;
-sprzyja wzrostowi zaufania społeczeństwa do wymiaru sprawiedliwości ¹⁹.

10.3.  Znaczenie mediacji dla wymiaru sprawiedliwości

-przyczynianie się do przezwyciężenie kryzysu wymiaru sprawiedliwości,
-uproszczenie tegoż systemu,
-może prowadzić do odciążenia systemu od zajmowania się mniej poważnymi przestępstwami, dzięki czemu koncentruje się on na przestępstwach uznawanych za najgroźniejsze,
-mediacja może zmniejszyć liczbę spraw cywilnych związanych z odszkodowaniem za szkody wyrządzone przestępstwem,
-mediacja może spowodować skrócenie czasu rozpoznania spraw karnych,
-może zmniejszyć koszty rozpoznania spraw oraz funkcjonowania systemu wymiaru sprawiedliwości,
-pozwala, w niektórych przypadkach, na rezygnację z tradycyjnych sposobów reakcji prawnokarnej, a w szczególności z kary pozbawienia wolności, co z jednej strony może zmniejszyć koszty, z drugiej - może doprowadzić do ograniczenia przestępczości;
-sprzyja wzrostowi zaufania społeczeństwa do wymiaru sprawiedliwości ¹⁹.

11. Mediacja w postępowaniu karnym w praktyce

11.1. Katalog przestępstw najczęściej obejmowanych mediacją karną

W praktyce do mediacji dochodzi najczęściej w sprawach dotyczących przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu (art. 157 k.k., art. 158 k.k. i art. 159 k.k.), przeciwko wolności (art. 190 k.k. i art. 191 k.k.), przeciwko rodzinie i opiece (art. 207 k.k. i art. 209 k.k.), przeciwko czci i nietykalności cielesnej (art. 212 k.k., art. 216 k.k.), przeciwko mieniu (art. 278 k.k., art. 284 k.k., art. 288 k.k.), przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji (art. 177 § 1 k.k. – nieumyślne spowodowanie wypadku, w którym inna osoba odniosła obrażenia ciała) ²⁰.

III. Coraz większe znaczenie instytucji mediacji w postępowaniu karnym

1.Projektowane zmiany przepisów ustaw dotyczące mediacji

• Komisja   Kodyfikacyjna   Prawa   Karnego  działająca przy Ministrze Sprawiedliwości w rewolucyjnym Projekcie ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw z dnia 25 stycznia 2011 r., w  ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) proponuje w odniesieniu do mediacji  wprowadzenie następujących zmian: 

1.1.   Nowe brzmienie przepisu określającego  tryb postępowania mediacyjnego  w K.p.k.

Art. 23a K.p.k. otrzymuje brzmienie :

Art. 23a. § 1. Sąd, referendarz sądowy, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może z inicjatywy lub za zgodą oskarżonego i pokrzywdzonego, skierować sprawę do instytucji lub osoby do tego uprawnionej w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego między pokrzywdzonym i oskarżonym, o czym zawiadamia się ich pisemnie, informując o celach i zasadach mediacji, w tym o treści art. 178a; informację przekazuje się pokrzywdzonemu po wyrażeniu zgody na mediację przez oskarżonego.
§ 2. Postępowanie mediacyjne nie powinno trwać dłużej niż miesiąc, a jego okresu nie wlicza się do czasu trwania postępowania przygotowawczego.
§ 3. Postępowania mediacyjnego nie może prowadzić osoba, co, do której w sprawie zachodzą okoliczności określone w art. 40–41, czynny zawodowo sędzia, prokurator, adwokat, radca prawny, a także aplikant do tychże zawodów, ławnik sądowy, referendarz sądowy, asystent sędziego, asystent prokuratora, funkcjonariusz policji oraz funkcjonariusz Służby Więziennej; przepis art. 42 stosuje się odpowiednio.
§ 4.Udział oskarżonego i pokrzywdzonego w postępowaniu mediacyjnym jest dobrowolny. Zgodę na uczestniczenie w mediacji odbiera organ kierujący sprawę do mediacji lub mediator, po wyjaśnieniu oskarżonemu i pokrzywdzonemu istoty i zasad postępowania mediacyjnego i pouczeniu ich o możliwości wycofania tej zgody aż do zakończenia postępowania mediacyjnego.
§ 5. Instytucja lub osoba do tego uprawniona sporządza, po przeprowadzeniu postępowania mediacyjnego, sprawozdanie z jego wyników. Do sprawozdania załącza się ugodę podpisaną przez oskarżonego, pokrzywdzonego i mediatora, jeżeli została zawarta.
§ 6. Mediację prowadzi się w sposób bezstronny i poufny.
§ 7. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, cel, zasady i sposób przeprowadzania mediacji, regulując zwłaszcza warunki, jakim powinny odpowiadać instytucje i osoby uprawnione do jej przeprowadzenia, sposób ich powoływania i odwoływania oraz szkolenia mediatorów, zakres i warunki udostępniania im akt sprawy, formę i zakres sprawozdania z wyników postępowania mediacyjnego, mając na uwadze potrzebę skutecznego przeprowadzenia tego postępowania.

1.2. Wprowadzenie  możliwości nadawania przez sąd lub referendarza sądowego ugodzie mediacyjnej klauzuli wykonalności

- W  art. 107 k.p.k.

§ 1 otrzymuje brzmienie:
§ 1. Sąd, który orzekał co do roszczeń majątkowych lub referendarz sądowy nadaje na żądanie osoby uprawnionej klauzulę wykonalności orzeczeniu podlegającemu wykonaniu w drodze egzekucji.
§ 3 otrzymuje brzmienie:
§ 3. Przepisy § 1 i 2 stosuje się odpowiednio do obowiązku wynikającego z ugody zawartej przed sądem lub referendarzem sądowym a także ugody zawartej w postępowaniu mediacyjnym. 

1.3. Nowy przepis regulujący odmowę nadania klauzuli wykonalności ugodzie zawartej przed mediatorem po § 3 dodaje się § 4 w brzmieniu:
§ 4. Sąd lub referendarz sądowy odmawia nadania klauzuli wykonalności ugodzie zawartej przed mediatorem, w całości lub części, jeżeli ugoda jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa.

1.4. Nowa regulacja dotycząca zakazu przesłuchiwania mediatora co do okoliczności, o których dowiedział się w trakcie mediacji

- Po art. 178 k.p.k. dodaje się art. 178a k.p.k.  w brzmieniu:

Art. 178a. Nie wolno przesłuchać jako świadka mediatora co do faktów, o których dowiedział się od oskarżonego lub pokrzywdzonego prowadząc postępowanie mediacyjne, z wyłączeniem informacji o przestępstwach, o których mowa w art. 240 § 1 Kodeksu karnego. 

1.5. Wprowadzenie postępowania mediacyjnego do postępowania w sprawach o wykroczenia

Koniec części pierwszej 

Autor : Mariusz Marek J. – student Wydziału Prawa i Komunikacji Społecznej Wyższej Szkoły Umiejętności Społecznych w Poznaniu