Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze opublikowana została w Dzienniku Ustaw nr 163 poz. 981 i weszła w życie z dniem 1. stycznia 2012 r. Ustawa ta zastąpiła ustawę z dnia 4. lutego 1994 r. prawo geologiczne i górnicze. Niniejszy artykuł stanowi omówienie zmian jakie nastąpiły w zakresie odpowiedzialności za szkody wywołane ruchem zakładu górniczego.
Pierwsza, chyba najbardziej istotna zmiana dotyczy okresu przedawnienia roszczeń o naprawienie szkód wywołanych ruchem zakładu górniczego. Zgodnie z przepisem art. 149 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. roszczenia te przedawniają się z upływem 5 lat od dnia dowiedzenia się o szkodzie. Tym samym ustawodawca przeciął wszelkie kontrowersje związane z okresem przedawnienia, jakie powstały na gruncie ustawy z 4. lutego 1994 r. Tytułem przypomnienia należy wspomnieć, że zarówno w doktrynie jak i w orzecznictwie przeważał pogląd, że okres przedawnienia tych roszczeń wynosi trzy lata. Na podstawie dość wątpliwej konstrukcji prawnej do odpowiedzialności za szkody wywołane ruchem zakładu górniczego stosowano przepisy kodeksu cywilnego o czynach niedozwolonych. Kontrowersje dotyczyły tego, że działalność legalną, prowadzoną zgodnie z przepisami ustawy zakwalifikowano, jako czyn niedozwolony. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. nie zawierała żadnego uregulowania odnoszącego się do przedawnienia roszczeń. Dlatego do przedawnienia tych roszczeń należało stosować dziesięcioletni okres przedawnienia przewidziany w art. 118 kodeksu cywilnego: Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć (-). Czyny niedozwolone są zdarzeniami przypadkowymi i sporadycznymi, zaś szkody wywołane ruchem zakładu górniczego są w pewnym sensie zamierzonym skutkiem działalności górniczej. Przeciwko czynom niedozwolonym osoba zagrożona może podejmować kroki zaradcze, zarówno prawne, jak i faktyczne. Już Witold Czachórski zwrócił uwagę, że pod wpływem tradycji rzymskich zobowiązania dzieli się mylnie tylko na dwie grupy: zobowiązania wynikające z umów i zobowiązania wynikające z czynów niedozwolonych. Zdaniem prof. Czachórskiego podział ten jest zakorzeniony w umysłach tak dalece, że nie dostrzega się innych źródeł zobowiązań. Według prof. Czachórskiego źródłami zobowiązań są: umowy, jednostronne czynności prawne, bezpodstawne wzbogacenie, czyny niedozwolone, decyzje administracyjne oraz inne zdarzenia prawne nie dające się zakwalifikować do grup poprzednich. Te inne zdarzenia prawne rozsiane są po całym prawie, w różnych jego działach [Witold Czachórski, Zobowiązania, Lexis Nexis, Warszawa 2007, str. 126-7]. Zgodnie z podziałem prof. Czachórskiego szkody górnicze należy zaliczyć do innych zdarzeń prawnych, a nie do czynów niedozwolonych. Autor niniejszego artykuły ma jednak wątpliwości na ile zaliczanie szkód górniczych do czynów niedozwolonych wynikało z nieznajomości prawa, a na ile z wpływów lobby górniczego. W każdym razie ustawodawca przeciął kontrowersje dotyczące przedawnienia roszczeń o naprawienie szkód górniczych (szkód wywołanych ruchem zakładu górniczego). Biorąc pod uwagę orzecznictwo sądów, można stwierdzić, że okres przedawnienia został wydłużony.
Przy omawianiu tego zagadnienia należy zwrócić uwagę na art. 222 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r., który stanowi: Do postępowań wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe. Przepis ten został zamieszczony w Dziale XIII Przepisy przejściowe i końcowe i nasuwa on szereg zastrzeżeń. Dlaczego do spraw nie zakończonych do 31. grudnia 2011 r. ma być stosowany niekorzystny dla poszkodowanych trzy letni termin przedawnienia, jeżeli wyrok jest wydawany w czasie, gdy obowiązuje już ustawa przewidująca pięcioletni okres przedawnienia? Jakie ratio legis przemawia za tym, aby wyrok opierać na stanie prawnym z dnia wniesienia powództwa, a nie z dnia wyrokowania. Bardziej „przewidujące” osoby mogły się wstrzymać z wniesieniem pozwu do czasu wejścia w życie nowych przepisów. Tylko, że wnosząc sprawę do sądu nie wiemy, czy w ogóle zostanie podniesiony zarzut przedawnienia, a przy szkodach górniczych nigdy też nie mamy pewności od kiedy należy liczyć faktyczny bieg przedawnienia. Takie wyczekiwanie na wejście w życie nowego prawa geologicznego i górniczego, mogło w pewnych sytuacjach doprowadzić do upływu pięcioletniego okresu przedawnienia. W każdym bądź razie osoby, które przegrały sprawy o naprawienie szkody górniczej z powodu upływu trzyletniego okresu przedawnienia, a wyrok zapadł po 31 grudnia 2011 r., czyli pod rządami nowego prawa geologicznego i górniczego, winny rozważyć skorzystanie z nadzwyczajnego środka prawnego, jakim jest skarga konstytucyjna. (o ile w dniu wyrokowania nie minął też pięcioletni okres przedawnienia). Zagadnienie to zostało jedynie zasygnalizowane, wymaga ono szerszej analizy. Można tylko jeszcze wspomnieć, że ta sytuacja przemawia dodatkowo za zastosowaniem przez sąd art. 5 kodeksu cywilnego. Wśród wielu przymiotów tego przepisu wymienia się bowiem również to, że ma on służyć realizacji sprawiedliwości w znaczeniu materialnym, będącej wartością konstytucyjna chronioną przez art. 45 ust. 1 Konstytucji RP (por. wyrok TK z 17. października 2000 r. SK 5/99).
Podsumowując można stwierdzić, że nowa ustawa jest korzystna dla osób domagających się odszkodowania za szkody górnicze. Wprowadza ona jednoznaczny okres przedawniania wynoszący pięć lat od momentu dowiedzenia się o szkodzie. Jednocześnie niekorzystny dla niektórych poszkodowanych jest przepis dotyczący postępowań wszczętych przed 31. grudnia 2011r., ponieważ mogą oni nie skorzystać na zmianach wprowadzonych nową ustawą. W takim przypadku zalecamy nie składać broni i rozważyć wniesienie Skargi Konstytucyjnej. Szody górnicze dotyczą najczęściej nieruchomości, które stanowią niejednokrotnie dorobek wielu lat pracy, a usunięcie szkód we własnym zakresie byłoby kosztowne. Jeśli więc stwierdzimy zaistnienie szkód górniczych na naszej posesji, warto zwrócić się po pomoc do radcy prawnego. Zwiększa to szanse na otrzymanie odszkodowania i przyspieszy cały proces naprawy szkód.
Kancelaria Radcy Prawnego Józef Juras - odszkodowania za szkody górnicze
