redakcja 31 stycznia 2011 Pojęcie i charakter ubezpieczeń emerytalnych

System emerytalny stanowi autonomiczny, wyodrębniony i dominujący podsystem w ramach ubezpieczeń społecznych, który ma za zadanie zapewnić określony poziom bezpieczeństwa finansowego po zakończeniu aktywności zawodowej.

W pewnym sensie możemy mówić o niezależności systemu emerytalnego, jednak jest nierozerwalną częścią ubezpieczeń społecznych.[1]

Na system ubezpieczeń społecznych składają się

1) ubezpieczenie emerytalne;
2) ubezpieczenia rentowe;
3) ubezpieczenie chorobowe;
4) ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.[2]

Prawo ubezpieczeń społecznych od początku modelowało się w spójności z prawem pracy. Działo się tak za sprawą faktu, że to pracownicy byli głównym obiektem ochrony ubezpieczeniowej. Jednak prawo ubezpieczeń społecznych jak i prawo emerytalne swym zakresem wykracza poza ramy prawa pracy. Stale rozszerza się rola prawa, które ma za zadanie zagwarantować sztywne i utrwalone zasady. Jest to spowodowane między innymi postępem technicznym, który pociąga za sobą coraz to nowe zagrożenia dla życia i zdrowia ludzkiego, a także przez niszczenie naturalnego środowiska człowieka, co sprawia wystąpienie licznych chorób i wzrost liczby inwalidów. Rozwój prawa ubezpieczeń społecznych z jednej strony bierze się z przeobrażania się otaczającego nas świata. Powstają coraz to nowe specjalizacje, instytucje, człowiek wkracza w płaszczyzny dotąd nieodkryte. Wywołuje to różnorodne potrzeby. Tym samym spotykamy się z podwyższonymi nadziejami różnorodnych grup społecznych, związanymi z obszarem bezpieczeństwa socjalnego.

Ubezpieczenia emerytalne to sfera, która ma swój własny przedmiot unormowań zawarty w wielu aktach prawnych. Brak w niej części ogólnej, nie jest ona skodyfikowana. Wskazanie samoistnych cech ubezpieczeń emerytalnych jest bardzo trudne. Łatwiej wskazać cechy charakterystyczne dla ubezpieczeń społecznych, a dopiero z nich wybrać te, które pasują do ubezpieczeń emerytalnych.[3]

J. Jończyk wymienia jedynie trzy zasady prawne wynikające z ustawy o s.u.s. mianowicie: zasadę powszechności ubezpieczeń społecznych, zasadę równego traktowania wszystkich ubezpieczonych oraz gwarantowania przez państwo wypłacalności świadczeń z ubezpieczeń społecznych.[4]

Zmianę, jaką możemy zauważyć w nowym systemie emerytalnym jest rozszerzenie znaczenia zasady wzajemności ubezpieczeniowej. Przywrócono pełną wzajemność rozumianą, jako ekwiwalentność składek i świadczeń- można stosować nazwę „ zasada ekwiwalentności ubezpieczeniowej”. Według J. Jończyka jest to jedna z najważniejszych zmian w prawie emerytalnym. Zasada ta występuje we wszystkich trzech filarach i nadaje całemu systemowi aktuarialny charakter i ustanawia indywidualizm ubezpieczeniowy.[5]

W Polsce mamy do czynienia z ubezpieczeniowym charakterem systemu emerytalnego. Świadczą o tym takie cechy jak: dożycie wieku emerytalnego, składkowy (repartycyjny lub repartycyjno-kapitałowy) sposób finansowania świadczeń, powszechność ubezpieczenia, konieczność podlegania ubezpieczeniu, zagwarantowanie przez państwo wypłaty świadczeń i ich waloryzacja, zapewnienie minimum dochodu na starość (podwyższenie świadczenia do kwoty emerytury najniższej), podmiotowe prawo do emerytury w razie ziszczenia się ryzyka dożycia wieku emerytalnego. [6]