Wprowadzając instytucję niezgodności towaru z umową oraz wypełniając zobowiązania nałożone przez Unię Europejską, nasz ustawodawca znacznie wzmocnił pozycję konsumenta uczestniczącego w obrocie gospodarczym. Jednakże dwu letni termin możliwości skorzystania z tego prawa, w porównaniu do rocznego, obowiązującego przy rękojmi, rodzi pytanie, jak przedsiębiorca ma wyrównać poniesioną stratę w przypadku zaspokojenia roszczeń klienta. Problem ten znalazł rozwiązanie w art. 12 ustawy z dn. 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz.U.2002.141.1176).
Regulacja:
Zgodnie z tymże przepisem, w przypadku zaspokojenia roszczeń wynikających z niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową, sprzedawca może dochodzić odszkodowania od któregokolwiek z poprzednich sprzedawców, jeżeli wskutek jego działania lub zaniechania towar był niezgodny z umową sprzedaży konsumenckiej. Do odpowiedzialności odszkodowawczej stosuje się wówczas przepisy Kodeksu cywilnego o skutkach niewykonania zobowiązań (tj. art. 471 i n. KC). Przepis ten w swojej treści odpowiada art. 4 dyrektywy 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 maja 1999 r. w sprawie niektórych aspektów sprzedaży towarów konsumpcyjnych i związanych z tym gwarancji[2], który wspomina również o łańcuchu umów pomiędzy przedsiębiorcami. Przez ów łańcuch rozumie się podmioty, które bezpośrednio i w odpowiedniej kolejności wiązały stosunki zobowiązaniowe (np. umowa sprzedaży), bez udziału pośredników, przewoźników i tym podobnych. Za przykład może tu posłużyć modelowy łańcuch zaczynający się od producenta, importera, hurtownika, a kończący na zwykłym, osiedlowym sklepie.
Dzięki tejże regulacji, finalny sprzedawca może dochodzić swoich roszczeń od podmiotów, z którymi nie wiązał go stosunek zobowiązaniowy ale istniały w łańcuchu dystrybucji. Jednak w praktyce zazwyczaj będzie się on zwracał do przedsiębiorstwa, od którego bezpośrednio nabył rzecz (wiąże się to też z tym, iż może po prostu nie mieć wiedzy o pozostałych uczestnikach). Wypada zaznaczyć, iż w przepisie wyraźnie zaznaczono uprawnienie do dochodzenia odszkodowania od któregokolwiek z poprzednich sprzedawców. Wybór ten należy tylko i wyłącznie do podmiotu, który korzysta z art. 12, co nie oznacza, że nie może zostać ograniczony (o czym niżej).
A co w przypadku, gdy za wadę towaru odpowiedzialnych jest kilku poprzednich sprzedawców
Gdy winą za niezgodność towaru z umową można obciążyć kilku poprzedników w łańcuchu dystrybucji, ponoszą oni odpowiedzialność na zasadach in solidum[3]. Jeśli mowa o rozliczeniach między współodpowiedzialnymi, w przypadku, gdy jeden z nich szkodę naprawił, zastosowanie powinien tu mieć odpowiednio art. 441 §2 KC. Oznacza to, że może on żądać zwrotu w odpowiedniej części zależnie od okoliczności, a zwłaszcza od winy danej osoby oraz od stopnia, w jakim przyczyniła się do powstania szkody.
Wina jako przesłanka odpowiedzialności:
Problematyczną kwestią jest to czy wina osoby (np. hurtownika), od której sprzedawca będzie dochodził naprawienia szkody, wskutek zaspokojenia roszczeń konsumenta jest przesłanką jej odpowiedzialności. Art. 12 ust. 1 zd. 2 nakazuje do odpowiedzialności odszkodowawczej, stosować przepisy Kodeksu cywilnego o skutkach niewykonania zobowiązań (art. 471 i n.). Oznacza to, iż dłużnik jest obowiązany do naprawienia szkody na zasadach odpowiedzialności kontraktowej (ex contracto) z tym, że ustawodawca nie wskazał czy ma być brany pod uwagę szczególny rodzaj norm prawa konsumenckiego. Sprzedawca przecież odpowiada za niezgodność towaru z umową bez względu na winę. Poglądy w tej kwestii są rozbieżne[4].
Pomijają spory doktrynalne, skupmy się na samym art. 471 w zw. z art. 12 ust. 1 zd. 2. Otóż dzięki temu rozwiązaniu, na wierzycielu spoczywa, jedynie obowiązek udowodnienia niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, a nie ma konieczności udowodniania winy dłużnika. Świadczy o tym domniemanie ustanowione na końcu przepisu, dotyczące okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności (które sam dłużnik musi podnieść).
Zakres naprawienia szkody
Gdy wszystkie przesłanki z opisywanego artykułu zostaną spełnione, finalny sprzedawca może domagać się naprawienia szkody, jaką poniósł na skutek zaspokojenia kupującego, nie tylko w wysokości samych strat, lecz również utraconych zysków (art. 361 §2 KC). Może być to utracony zysk wynikający z konieczności ponownej sprzedaży rzeczy za niższą cenę lub zwróconą część ceny przy obniżeniu wartości rzeczy, koszty naprawy/wymiany.
Termin
Możliwość skorzystania z art. 12 jest oczywiście ograniczona czasowo. Zgodnie z ust. 2 roszczenie zwrotne przedawnia się z upływem sześciu miesięcy, a staje się wymagalne z chwilą zaspokojenia kupującego, nie później jednak niż w dniu, w którym sprzedawca obowiązany był to uczynić. Tym samym może powstać sytuacja, w której sprzedawca zwróci się do dłużników po 2 latach od wydania towaru konsumentowi.
Wyłączenie stosowania art. 12.
Istnieje możliwość ograniczenia prawa regresu sprzedawcy wobec poprzednich kontrahentów w umowie. Musi być to jednak dokonane w sposób świadomy i dobrowolny.
Rękojmia, a regres
Jak wiemy, nabywcy (np. detaliście) wobec swojemu kontrahentowi (np. hurtownikowi), pomimo powyższego, przysługują również uprawnienia wynikające z art. 556 KC, tj. gdy rzecz sprzedana ma wadę zmniejszającą jej wartość lub użyteczność mając na względzie cel oznaczony w umowie albo wynikający z okoliczności lub z przeznaczenia rzeczy lub, gdy rzecz nie ma właściwości, o których istnieniu zapewnił kupującego, albo jeżeli rzecz została kupującemu wydana w stanie niezupełnym (rękojmia za wady fizyczne).
W takim przypadku, jeśli terminy nie zostały przekroczone, to do nabywcy będzie należał wybór, z którego przepisu będzie chciał skorzystać.
Ważne
Nie należy zapominać o tym, iż sprzedawców obowiązują również ogólne zasady i warunki zawierania umów, włączając w to przepisy dotyczące rękojmi, czy też gwarancji, jeśli takowa została udzielona. Zasadą powinno być, iż strony w przypadku dłuższej współpracy, aby utrwalić swój związek, powinny w umowach ramowych, bądź przy konkretnych zamówieniach, szczegółowo określić warunki dotyczące odpowiedzialności za wady dostarczanego towaru.
Przypisy:
[1] a dokładniej osoba określona w art. 22(1) Kodeksu cywilnego [definicja konsumenta].
[2] treść dyrektywy do pobrania z http://eur-lex.europa.eu/
[3] tak W. Dubis, [w:] J, Jezioro (red.), Ustawa o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej, Komentarz, 2010, s. 349
[4] przeciwko uznaniu winy jako przesłanki odpowiedzialności jest, J. Pisuliński, [w:] J. Rajski (red.), System prawa prywatnego, 2007, Tom 7, str. 233, zaś za W. Dubis, [w:] J. Jezioro (red.), Ustawa… str. 348)
