aszczesniak 30 czerwca 2011 Podmioty uprawnione do przeglądania akt sprawy

Art. 156 k.p.k. wskazuje podmioty uprawnione do przeglądania akt, osoby którym można wydać odpłatnie kserokopie z akt sprawy, kompetencje prezesa sądu w sprawie wydawania uwierzytelnionych odpisów, ograniczenia dotyczące przeglądania akt zawierających informacje niejawne o klauzuli tajności „tajne” lub „ściśle tajne”.

Uprawnionymi do dostępu do akt są: strony, podmiot określony w art. 416 k.p.k. ( podmiot który uzyskał korzyść majątkową w warunkach określonych w art. 52 k.k.), obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy. Inne osoby mogą uzyskać zgodę na udostępnienie akt, jeżeli mają ku temu uzasadnione podstawy, od prezesa sądu, np.: sprawozdawca prasowy, pracownik naukowy dla celów badawczych, student. Pozwolenia te mają charakter wyjątkowy, ponieważ z zasady akta sprawy karnej dla osób postronnych są niedostępne.

Należy zauważyć, iż z kręgu osób uprawnionych ( w porównaniu z brzmieniem kodeksu z 1969r. ) uprawnień do przeglądania akt nie ma przedstawiciel społeczny, mogą być mu udostępnione tak samo jak innym osobom spoza wyraźnie oznaczonego kręgu, czyli za zgodą prezesa sądu.

Trzeba rozróżnić dwa stadia postępowania w których dostęp do akt jest zasadniczo różny a mianowicie postępowanie przygotowawcze oraz postępowanie sądowe. Różnica ta wynika z charakteru postępowania przygotowawczego, które charakteryzuje się wykrywczością i udostępnienie akt niepowołanym osobom może powodować zatarcie śladów utrudnianie dochodzenia ( śledztwa).

Postępowanie przygotowawcze

Postępowanie przygotowawcze z zasady ma na celu wykrycie przestępstwa poprzez zbieranie i utrwalanie dowodów oraz zapobiegające popełnieniu nowego przestępstwa. W związku z powyższym przeglądanie akt rozpoczętej sprawy wymaga zgody osoby, która to postępowanie prowadzi. Osoba ta może odmówić wglądu do akt tylko wtedy gdy uzna, iż dobro śledztwa (dochodzenia) może zostać zagrożone. Należy zgodzić się z poglądem Sądu Najwyższego wyrażonym w uchwale z dnia 21 czerwca 1983r., iż przedmiotem ochrony (...) jest zapewnienie prawidłowego wymiaru sprawiedliwości przez zabezpieczenie śledztwa lub dochodzenia przed przedwczesnym rozpowszechnianiem zgromadzonych w tym stadium postępowania wiadomości, co mogłoby utrudnić lub uniemożliwić postępowanie karne lub wykrycie sprawcy przestępstwa.[1]

W czasie prowadzonego postępowania przygotowawczego strony i ich procesowi przedstawiciele nie mogą dowolnie zaglądać do akt oraz sporządzać odpisów, mogą to jedynie czynić za zgodą prowadzącego postępowanie. W przypadku gdy śledztwo lub dochodzenie jest przekazane do prowadzenia Policji zgody takiej nie wydaje Policja lub Policjant lecz prokurator. Z zasady zgody na sporządzenie odpisu protokołu czynności nie można odmówić osobie która w niej uczestniczyła lub miała prawo uczestniczyć, jak również dokumentu pochodzącego od niej lub sporządzonego z jej udziałem (157§3 k.p.k.).

Postępowanie sądowe

W momencie kiedy akta sprawy wpłyną do sądu, należy umożliwić stronom postępowania dostęp do akt bez zbędnych ograniczeń. Strona może przeglądać akta w całości i w każdej chwili, oczywiście wyłączając możliwość, gdy działanie takie miało by wstrzymywać bieg postępowania. Jeżeli wystąpi sytuacja, iż akt w danym momencie nie będzie można udostępnić należy ją poinformować kiedy będą dostępne. Przeglądanie wiąże się z możliwością robienia notatek oraz kserokopii. Strony lub ich pełnomocnicy mogą używać własnych narzędzi (aparatów cyfrowych, skanerów) do zapisywania na własny użytek zawartości akt sprawy. Ta możliwość uzyskania odpisu zwykłego różni się od otrzymania odpisu uwierzytelnionego, którego wydanie jest uzależnione od zgody prezesa sądu ( wydanie zarządzenia). Jak słusznie zauważono w doktrynie katalog osób, którym wolno wydać uwierzytelnione odpisy dokumentów nie został określony, w związku z czym zasadnym jest przyjęcie, że dotyczy to wszystkich osób, które mają w tym interes prawny.[2]

Uprawnienia te mogą ulec ograniczeniu jeżeli w aktach sprawy znajdują się informacje niejawne o klauzuli tajności „tajne” lub „ściśle tajne”. Co do rodzaju i zakresu ograniczenia odejmuje prezes sądu lub jeżeli uzna on to za konieczne również sąd określa wówczas postanowieniem zakres i sposób udostępniania akt stronom, ich obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom. Posiedzenie może odbyć się z udziałem stron oraz innych osób, jeżeli dotyczy ich interesów. Nie mniej jednak na postanowienie to nie przysługuje zażalenie. W momencie uzyskania dostępu do tego typu akt niemożliwe jest sporządzanie odpisów i kserokopii[3], co jest wg mnie w pełni uzasadnione.

Nie podlega udostępnieniu opinia sądu w sprawie ułaskawienia skazanego, ponieważ nosi ona charakter tajny. Ograniczeniu podlega również opinia biegłego lekarza, która jest tylko udostępniana stronom i na użytek konkretnego postępowania.[4] Nie wyłącza to możliwości udostępnienia lekarzom psychiatrom, powołanym w charakterze biegłego, opinii psychiatrycznej dotyczącej oskarżonego, sporządzonej przez biegłych w innej sprawie (post. SN z 17.2.1984 r., IV KZ 18/84, OSNKW 1984, Nr 9-10, poz. 55).

Jeżeli w sprawie wyłączono jawność ze względu na ważny interes państwa, oskarżonemu wolno wydać tylko odpis orzeczenia kończącego postępowanie w danej instancji, bez uzasadnienia (art. 157§2 k.p.k.).

Kodeks postępowania karnego zna sytuacje kiedy niektóre orzeczenia doręcza się stronom z urzędu, są to:
- 100§ 3 k.p.k., gdy wyrok zapadł na posiedzeniu oraz postanowienie z uzasadnieniem w sprawie zawiłej lub innych ważnych przyczyn zostało sporządzenie uzasadnienia odroczone do 7 dni;
- 140 k.p.k. orzeczenia, zarządzenia, zawiadomienia i odpisy, które ustawa nakazuje doręczać stronom, doręcza się również obrońcom, pełnomocnikom i ustawowym przedstawicielom ( jeżeli ustawa nie stanowi inaczej);
- 505 k.p.k. odpis wyroku nakazowego wraz z pouczeniem

Odpłatność odpisów

Kopiowanie na sądowych urządzeniach kształtuje obowiązek pobierania opłaty kancelaryjnej. Minister Sprawiedliwości określił w drodze rozporządzenia[5] wysokość opłaty za wydanie kserokopii dokumentów oraz uwierzytelnionych odpisów z akt sprawy, mając na uwadze koszty wykonywania takich kserokopii. I tak Za wydanie kserokopii dokumentów z akt sprawy pobiera się opłatę w wysokości 1 zł za jedną stronicę kserokopii (§1) a za wydanie uwierzytelnionego odpisu z akt sprawy pobiera się opłatę w wysokości 6 zł za każdą stronicę (§ 2). Ponadto sąd wydaje bezpłatnie, jeden odpis każdego orzeczenia na wniosek oskarżonego- art. 157 § 1 k.p.k.