Pojęcie i rodzaje zasad prawa pracy
Zasada wolności pracy - każdy ma prawo do swobodnie wybranej pracy. Nikomu, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie, nie można zabronić wykonywania zawodu. Nie ma w polskim prawie pracy przepisów zakazujących wykonywania zawodu osobom, które mają do tego formalne uprawnienia. Zakaz wykonywania zawodu może być jedynie orzeczony jako indywidualnie wymierzona kara w postępowaniu sądowym lub dyscyplinarnym.
Zasada swobody nawiązania stosunku pracy - nawiązanie stosunku pracy oraz ustalenie warunków pracy i płacy, bez względu na podstawę prawną tego stosunku, wymaga zgodnego oświadczenia woli pracodawcy i pracownika. W przepisie tym jest zapisana zasada wolności nawiązania stosunku pracy przez każdą z dwóch stron tego stosunku: pracodawcę i pracownika.
Zasada poszanowania godności - pracodawca jest obowiązany szanować godność i inne dobra osobiste pracownika. Podstawowym przepisem dotyczącym ochrony dóbr osobistych jest art. 30 Konstytucji. Według tego przepisu przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło praw i wolności człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych. Dobra osobiste są wartościami niematerialnymi człowieka, których katalog jest otwarty. Przykładowo wymienia je kodeks cywilny, w art. 23, zaliczając do nich zdrowie, wolność, cześć, swobodę sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnicę korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukową, artystyczną i racjonalizatorską. Pozostają one pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.
Zasada równego traktowania pracowników oraz zakaz dyskryminacji - pracownicy mają równe prawa z tytułu jednakowego wypełniania takich samych obowiązków; dotyczy to w szczególności równego traktowania mężczyzn i kobiet w zatrudnieniu. Obowiązek pracodawcy równego traktowania pracowników oraz zakaz ich dyskryminacji wynika także z przepisów Konstytucji oraz ratyfikowanych przez Polskę umów międzynarodowych. Zob. art. 32 i 33 Konstytucji. Jakakolwiek dyskryminacja w zatrudnieniu, bezpośrednia lub pośrednia, w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także ze względu na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy jest niedopuszczalna.
Zasada odpłatności pracy - pracownik ma prawo do godziwego wynagrodzenia za pracę. Warunki realizacji tego prawa określają przepisy prawa pracy oraz polityka państwa w dziedzinie płac, w szczególności poprzez ustalanie minimalnego wynagrodzenia za pracę. Pojęcie godziwego wynagrodzenia za pracę nie zostało wprost zdefiniowane przez ustawodawcę. Istotnym kryterium "godziwości" wynagrodzenia za pracę według art. 13K.p. jest ekwiwalentność tego wynagrodzenia wobec świadczonej pracy danego rodzaju, zgodnego z kwalifikacjami wymaganymi przy jej wykonywaniu oraz odpowiadającego ilości i jakości świadczonej pracy. Za wynagrodzenie godziwe według Europejskiej Karty Społecznej uznaje się wynagrodzenie ustalone na poziomie około 68% przeciętnego wynagrodzenia krajowego.
Zasada prawa do wypoczynku ? zasada sformułowana w art. 14 K.p. zgodnie z którą pracownik ma prawo do wypoczynku, który zapewniają przepisy o czasie pracy, dniach wolnych od pracy oraz o urlopach wypoczynkowych. Konkretny wymiar wypoczynku uzależniony jest od warunków pracy pracownika oraz posiadanego przez niego stażu pracy.
Zasada zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy ? wyrażona w art. 15 K.p. zgodnie, z którą wszyscy pracodawcy mają obowiązek zapewnienia osobom zatrudnionym bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Zasada ta ma jednocześnie rangę konstytucyjną- art. 66 ust.2. Obowiązek zapewnienia bhp spoczywa na pracodawcy niezależnie od ilości zatrudnionych pracowników. Treść tego obowiązku ukształtowana została poprzez przepisu kodeksowe orz liczne inne pozakodeksowe przepisy.
Zasada zaspokajania bytowych, socjalnych i kulturalnych potrzeb pracowników ? Zasada wyrażona w art. 16 K.p., nie ma w istocie wyrazu normatywnego, lecz postulatywny. Zgodnie powyższą zasadą, pracodawca, stosownie do możliwości i warunków, zaspokaja bytowe, socjalne i kulturalne potrzeby pracowników.
Zasada ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji ? zasada wyrażona w art. 17 k.p., zgodnie którą, pracodawca jest obowiązany ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych ( nie ma obowiązku fachowego szkolenia pracownika, a jedynie ułatwiania mu podnoszenia kwalifikacji . Wyrazem realizacji tej zasady jest m.in. pomoc , jakiej pracodawcy obowiązani są udzielać pracownikom łączącym pracę zawodową z nauką w szkołach średnich i wyższych.
Ochrona uprawnień pracownika - postanowienia umów o pracę oraz innych aktów, na których podstawie powstaje stosunek pracy, nie mogą być mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy - zasada uprzywilejowania pracownika.
Zasada automatyzmu ? w miejsce mniej korzystnych dla pracownika postanowień umownych stosuje się z mocy prawa odpowiednie bardziej korzystne przepisy prawa.
Zasada wolności zrzeszania się - pracownicy i pracodawcy, w celu reprezentacji i obrony swoich praw i interesów, mają prawo tworzyć organizacje i przystępować do tych organizacji - zasada wolności zrzeszania się.
Zasada udziału załogi w zarządzaniu zakładem pracy ? pracownicy uczestniczą w zarządzaniu zakładem pracy w zakresie i na zasadach określonych w odrębnych przepisach - zasada uczestnictwa pracowników w zarządzaniu zakładem pracy.
Podstawa prawna:
- art. 10 - 18[3] Kodeksu pracy
Stan prawny na 5 września 2013 roku
