W pierwszej kolejności należy stwierdzić, że strony postępowania cywilnego nie mają dowolności w wyborze sądu. O tym, który sąd jest właściwy do rozpoznania konkretnej sprawy rozstrzygają przepisy Kodeksu postępowania cywilnego. W tym zakresie są one ściśle powiązane z regulacją dotyczącą organizacji sądownictwa, zawartą w ustawie z dnia 27 lipca 2001 roku – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz w wydanych na jej podstawie rozporządzeniach.
Przepisy KPC rozgraniczają sprawy i czynności pomiędzy sądami różnego rzędu oraz pomiędzy sądami równorzędnymi. W związku z tym można mówić, odpowiednio, o właściwości rzeczowej i o właściwości miejscowej. W doktrynie wyróżnia się ponadto właściwość funkcjonalną.
Właściwość rzeczowa
Polski ustawodawca jednoznacznie
przesądził, że sądem I instancji może być zarówno sąd rejonowy, jak i okręgowy.
Uznał bowiem, że istnieje pewien katalog spraw z definicji bardziej
skomplikowanych, o większym ciężarze gatunkowym. Z tych względów musiał
wprowadzić regulację, która rozgraniczy kompetencję do rozpoznawania spraw i
dokonywania czynności pomiędzy tymi sądami – jest to właściwość rzeczowa.
- właściwość rzeczowa sądów cywilnych w postępowaniu nieprocesowym
- właściwość rzeczowa sądów cywilnych w postępowaniu procesowym
Właściwość miejscowa
Nawet jeśli jest już wiadomo, że
sprawę w I instancji powinien rozpoznać sąd rejonowy lub okręgowy, może powstać
wątpliwość, w zasięgu jurysdykcji którego sądu pozostaje dana sprawa. Strony
mogą mieć, na przykład, różne miejsca zamieszkania lub siedziby. Powyższą
kwestię rozstrzygają przepisy o właściwości miejscowej. Dodatkowo ustawodawca
wyróżnia trzy jej typy: właściwość ogólną, przemienną i wyłączną.
- właściwość miejscowa ogólna sądów cywilnych
- właściwość miejscowa przemienna sądów cywilnych
- właściwość miejscowa wyłączna sądów cywilnych
Właściwość funkcjonalna
Pojęcie właściwości funkcjonalnej
stworzyła doktryna ze względów dydaktycznych i porządkujących. Przesądza ona o
podziale funkcji i czynności procesowych w postępowaniu cywilnym sądami
równorzędnymi oraz sądami różnego rzędu. Najprościej można ująć to w
twierdzenie, że właściwość funkcjonalna mówi o tym, co robi dany sąd, bez
względu na to, czy jest to sąd rejonowy, okręgowy, apelacyjny czy Sąd
Najwyższy.
- właściwość funkcjonalna sąd rejonowy
- właściwość funkcjonalna sąd okręgowy
- właściwość funkcjonalna sąd apelacyjny
