Pracodawca potrąca na rzecz wierzyciela
Pracodawca ma „(...) obowiązek pośredniczenia między pracownikiem a uprawnionymi podmiotami na rzecz których pracownik zaciągnął zobowiązania przy regulowaniu należności. Pracodawca ma obowiązek pobrać z wynagrodzenia pracownika i odprowadzić na rzecz uprawnionego podmiotu należności pracownika z tytułu obciążeń publiczno-prawnych oraz zobowiązań na rzecz osób trzecich”. [1]
Kolejność potrąceń
Potrąceniu z wynagrodzenia za pracę podlegają stałe i zmienne jego składniki . Składnikiem stałym jest np. wynagrodzenie pracownika w ustalonej kwocie miesięcznej lub godzinowej. Składnikami zmiennymi są premie miesięczne oraz wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych. Potrącenia dokonywane są również z:
- nagrody z zakładowego funduszu nagród,
- dodatkowegowynagrodzeniarocznego,
- wynagrodzenia urlopowego,
- ekwiwalentuza niewykorzystany urlop wypoczynkowy,
- odprawy emerytalnej lub rentowej (art. 87 par. 5 K.p., art. 87 par. 8 K.p).
Potrąceń należności z wynagrodzenia pracownika w miesiącu, w którym są wypłacane składniki za okresy dłuższe niż 1 miesiąc dokonuje się od łącznej kwoty wynagrodzenia uwzględniającej te składniki.
Co podlega potrąceniu
Z art. 87. par. 1 Kodeksu pracy (K.p.) wynika, że z wynagrodzenia za pracę — po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych — podlegają potrąceniu następujące należności:
1) sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych,
2) sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,
3) zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi,
4) kary pieniężne przewidziane w art. 108.
Potrąceń można dokonać tylko do określonej wysokości
Co istotne, potrąceń z wynagrodzenia za pracę o których mowa w niniejszym przepisie pracodawca ma prawo dokonać tylko do określonej wysokości. Należności alimentacyjne potrącane są do 3/5 wynagrodzenia, bez względu na jego wysokość. Co ważne, przepis art. 87 par. 5 K.p.dopuszcza potrącenie do pełnej wysokości na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych z przysługującej pracownikowi nagrody z zakładowego funduszu nagród, dodatkowego wynagrodzenia rocznego,oraz należności z tytułu udziału w zyskulub w nadwyżce bilansowej.
Potrącenia inne niż alimenty oraz zaliczki pieniężne udzielone pracownikowiw sumie nie mogą przekraczać połowy jego wynagrodzenia (art. 87 par. 5 K.p.). Kary pieniężne potrącane są wgranicach określonych w art.108 par. 3 K.p.
Kwota wolna od potrąceń ustawowych
Zgodnie z art. 87[1] par. 1 K.p. kwotą wolną przy potrąceniach ustawowych jest: minimalne wynagrodzenie za pracę, przysługujące pracownikowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych – przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne, oraz : 1) 75% minimalnego wynagrodzenia za pracę – przy potrącaniu zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi, 2) 90% minimalnego wynagrodzenia za pracę – przy potrącaniu kar pieniężnych przewidzianych w art. 108 K.p.
W sprawie kwoty wolnej od potrąceń Główny Inspektor Pracy (GPP-416-4560-327 /08/PE) zajął następujące stanowisko: "(...) Zgodnie z art. 87[1] par. 1 pkt 1 kodeksu pracy wysokość kwoty wolnej od potrąceń jest równa minimalnemu wynagrodzeniu za pracę, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych. Wskazana kwota stanowi kwotę wolną od potrąceń stosowaną tylko dla pracowników zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy. Wskazówkę, w jaki sposób ustalać powyższą kwotę dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy, zawiera jednak par. 2 tego artykułu, zgodnie z którym kwota wolna od potrąceń dla takiego pracownika ulega zmniejszeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy. Biorąc powyższe pod uwagę, uzasadniony wydaje się pogląd, iż przewidziany w art. 91 par. 2 kodeksu pracy zakaz swobodnego dysponowania przez pracownika częścią wynagrodzenia za pracę, dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy odnosi się do kwoty proporcjonalnej do wymiaru jego zatrudnienia”.
Potrącenia dobrowolne z wynagrodzenia pracownika
W świetle art. 91 par. 1. K.p. należności inne niż wymienione w art. 87 par. 1 i 7 mogą być potrącane z wynagrodzenia pracownika tylko za jego zgodą wyrażoną na piśmie. Potrącenia dobrowolne są zawsze dokonywane po wcześniejszych ewentualnych potrąceniach kodeksowych.
W wyroku SN dnia 1 października 1998 r. , I PKN 366/98 (OSNAPiUS 1999, nr 21, poz. 684) czytamy: „Wyrażenie przez pracownika, bez zachowania formy pisemnej, zgody na dokonywanie potrąceń z wynagrodzenia za pracę innych należności niż wymienione w art. 87 par. 1 i 7 k.p. jest nieważne (art. 58 par. 1 k.c. w związku z art. 91 i 300 k.p.)”.
Pracodawca nie może żądać od pracownika wyrażenia zgody „in blanco” na potrącenia, które mają być dokonane w przyszłości. Zgoda pracownika na inne potrącenia musi zawsze odnosić się do konkretnej kwoty danego zobowiązania. Musi on zatem podać w jakiej wysokości oraz dla kogo ma być potrącona wskazana kwota. Zgoda pracownika na dokonywanie potrąceń może dotyczyć np.kredytów bankowych .
W wyroku z dnia 12 września 2000 r., I PKN 22/00 (OSNAPiUS 2002, nr 7, poz. 159) SN przyjął następujące stanowisko: „Nieważna jest zgoda pracownika na dokonywanie potrąceń z przysługującego mu wynagrodzenia za pracę należności obciążających pracodawcę (18 par. 2 k.p. w opozycji do art. 91 k.p.). Z uzasadnienia wyroku wynika: „(...) Ściśle rzecz ujmując, regulacja zawarta w art. 91 k.p. nie dopuszcza nieograniczonej swobody pracodawcy w dokonywaniu, za zgodą pracownika, potrąceń wszelkich należności z pracowniczego wynagrodzenia za pracę, ale jedynie takich, które nie niweczą ustawowych lub umownych uprawnień pracowniczych. Dopuszczalność umownego dokonywania potrąceń, innych niż określone w art. 87 par. 1 i 7 k.p., powinna zatem być weryfikowana z uwzględnieniem podstawowego kodeksowego zakazu dokonywania uzgodnień mniej korzystnych niż przepisy prawa pracy (art. 18 k.p.)”.
W Uchwale z dnia 4 października 1994 r. , I PZP 41/94 ( OSNAP 1995, nr 5 , poz. 63 ) SN odpowiedział na następujące zagadnienie prawne: „(...) II. Czy w razie wyrażenia przez pracownika zgody na potrącenie mu przez pracodawcę z wynagrodzenia za pracę kwoty pieniężnej bez określenia jej wysokości, pracodawca jest ograniczony co do wysokości potrącenia przepisami art. 87-89 k.p. i rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6 grudnia 1977 r. w sprawie kwot wynagrodzenia za pracę wolnych od potrąceń z innych tytułów niż świadczenia alimentacyjne (Dz. U. Nr 37, poz. 165) ?”.
w następujący sposób:
„(...) 2. Wyrażenie przez pracownika, na podstawie art. 91 k.p. w umowie o wspólnej odpowiedzialności materialnej, zgody na potrącanie przez zakład pracy z wynagrodzenia za pracę należności z tytułu niedoborów, które mogą się ujawnić w przyszłości w wyniku inwentaryzacji – jest nieważne” .
W uzasadnieniu uchwały SN podał: „(...) Należy także podnieść, iż z przepisu art. 91 k.p. wynika, że pracownik wyrażający zgodę na potrącenia z wynagrodzenia za pracę powinien mieć świadomość wielkości długu i istnienia przestanek odpowiedzialności. Przepis ten stanowi w zdaniu pierwszym, że należności inne niż wymienione w art. 87 § 1 i 7 mogą być potrącane z wynagrodzenia pracownika tylko za jego zgodą wyrażoną na piśmie. Użycie określenia „należności” a nie na przykład określenia „kwoty” nasuwa wniosek, że przedmiotem zgody na potrącanie mogą być tylko takie kwoty, które są należne zakładowi pracy i określone co do wysokości.”
Pracownik może odwołać pisemnie zgodę na dokonywanie potrąceń dobrowolnych. Niniejszy wniosek jest dla pracodawcy wiążący.
Objaśnienia :
[1] A.M. Świątkowski , Kodeks pracy Tom I Komentarz do artykułów 1 - 189 [1],,Warszawa 2004, s. 540 - 541
Podstawa prawna:
- art. 87- 91 Kodeksu pracy;
- wyrok SN dnia 1 października 1998 r., I PKN 366/98 OSNAPiUS 1999, nr 21, poz. 684;
- uchwała SN z dnia 4 października 1994 r. , I PZP 41/94 (OSNAP 1995, nr 5 , poz. 63 ) ;
- wyrok z dnia 12 września 2000 r., I PKN 22/00 (OSNAPiUS 2002, nr 7, poz. 159).
Stan prawny na 9 grudnia 2010 roku
