Gabor Gościński 11 marca 2011 Jurysdykcja krajowa sądów cywilnych w postępowaniu procesowym.

Ważne miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu 

Ustawodawca w pierwszej kolejności formułuje zasadę, zgodnie z którą sprawy rozpoznawane w procesie należą do jurysdykcji krajowej, jeżeli pozwany ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu albo siedzibę w Rzeczypospolitej Polskiej (Art. 1103) W dalszej kolejności wymienia szereg spraw, które należą do jurysdykcji krajowej nawet, gdy zastosowania do nich nie znajduje przytoczona zasada. Są to sprawy:
1) małżeńskie oraz dotyczące małżeńskich stosunków majątkowych (art. 1103¹ KPC),
2) ze stosunków między rodzicami i dziećmi (art. 1103² KPC),
3) o alimenty oraz o roszczenia związane z ustaleniem pochodzenia dziecka (art. 1103³ KPC),
4) z zakresu prawa pracy, w których pracownik jest powodem (art. 1103⁴ KPC),
5) ze stosunku ubezpieczenia przeciwko ubezpieczycielowi (art. 1103⁵ KPC) oraz
6) wynikające z umów, jeżeli powodem jest konsument (art. 1103⁶ KPC). 

Ponadto, zgodnie z art. 1103⁷ KPC, sprawy rozpoznawane w procesie, inne niż wymienione w art. 1103¹-1103⁶, należą do jurysdykcji krajowej także wtedy, gdy dotyczą:
1) zobowiązania wynikającego z czynności prawnej, które zostało wykonane albo ma lub miało być wykonane w Rzeczypospolitej Polskiej,
2) zobowiązania niewynikającego z czynności prawnej, które powstało w Rzeczypospolitej Polskiej,
3) działalności znajdującego się w Rzeczypospolitej Polskiej zakładu lub oddziału pozwanego,
4) roszczenia o prawo majątkowe, a pozwany ma majątek w Rzeczypospolitej Polskiej lub przysługują mu prawa majątkowe w Rzeczypospolitej Polskiej o znacznej wartości w stosunku do wartości przedmiotu sporu,
5) przedmiotu sporu znajdującego się w Rzeczypospolitej Polskiej,
6) spadku po osobie, która w chwili śmierci miała miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej. 

Ustawodawca przewiduje również kategorię spraw pozostających w wyłącznej jurysdykcji krajowej sądów polskich. Zalicza do nich:
1) sprawy o prawa rzeczowe na nieruchomości i o posiadanie nieruchomości położonej w Rzeczypospolitej Polskiej, jak również sprawy ze stosunku najmu, dzierżawy i innych stosunków dotyczących używania takiej nieruchomości, z wyjątkiem spraw o czynsz i inne należności związane z używaniem lub pobieraniem pożytków z takiej nieruchomości, a także sprawy niewymienione powyżej, w zakresie, w którym rozstrzygnięcie dotyczy praw rzeczowych, posiadania lub używania nieruchomości położonej w Rzeczypospolitej Polskiej (art. 1103⁸ KPC),
2) sprawy o rozwiązanie osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niebędącej osobą prawną, jak również o uchylenie lub stwierdzenie nieważności uchwał ich organów, jeżeli osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną ma siedzibę w Rzeczypospolitej Polskiej (art. 1103⁹KPC).

W każdym z tych przypadków należy pamiętać, że jeżeli do jurysdykcji krajowej należy sprawa z powództwa głównego, jurysdykcja ta obejmuje również sprawę z powództwa wzajemnego oraz jeśli w sprawie występuje współuczestnictwo materialne, a jurysdykcja krajowa istnieje w stosunku do jednego ze współuczestników, sprawa należy do jurysdykcji krajowej w stosunku do wszystkich współuczestników (art. 1103¹⁰ KPC).

Umowna zmiana jurysdykcji krajowej

Strony oznaczonego stosunku prawnego mogą umówić się na piśmie o poddanie wynikłych lub mogących wyniknąć z niego spraw o prawa majątkowe jurysdykcji sądów polskich. Poddanie jurysdykcji sądów polskich takich spraw może nastąpić również przez wdanie się w spór co do istoty sprawy, jeżeli pozwany nie podniesie zarzutu braku jurysdykcji krajowej. Powyższych reguł nie stosuje się w sprawach, które według przepisów prawa polskiego należą do wyłącznej jurysdykcji sądów państwa obcego (Art. 1104 KPC). Co chyba bardziej istotne, z punktu widzenia międzynarodowych powiązań gospodarczych, strony oznaczonego stosunku prawnego, zgodnie z art. 1105 KPC, mogą umówić się na piśmie o poddanie jurysdykcji sądów państwa obcego wynikłych lub mogących wyniknąć z niego spraw o prawa majątkowe, wyłączając jurysdykcję sądów polskich, jeżeli umowa taka jest skuteczna według prawa mającego do niej zastosowanie w państwie obcym. Umowa wyłączająca jurysdykcję sądów polskich nie może jednak dotyczyć spraw:
1) należących do wyłącznej jurysdykcji sądów polskich,
2) z zakresu prawa pracy, chyba że umowa zostanie zawarta po powstaniu sporu,
3) wynikłych lub mogących wyniknąć z umów zawartych przez konsumenta, który ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej,
4) wynikłych lub mogących wyniknąć ze stosunku ubezpieczenia.