8 czerwca 2010 roku upłynął termin vacatio legis ustawy z dnia 5 listopada 2009 roku o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy -Kodeks postępowania karnego, ustawy – Kodeks karny wykonawczy, ustawy – Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw. Zmiany obejmują istotne zagadnienia, których nowelizacja była potrzebna, aby system sprawiedliwości mógł działać jeszcze sprawniej. Duża nowelizacja, jak o niej się mówi objęła swoim zakresem m.in. karę ograniczenia wolności.
Skupiając się wokół zmian dotyczących kary ograniczenia wolności można dostrzec rozwiązania, które niewątpliwie wyjaśniają sens istnienia owej kary w naszym porządku prawnym.
Zmiany w dużym stopniu polegają na usprawnieniu jej wykonania.
Zgodnie z obowiązującym od czerwca przepisem zmienił się krąg podmiotów, w których skazany może wykonywać nieodpłatną, kontrolowaną pracę na cele społeczne. Związku z tym praca może być wykonywana na rzecz instytucji reprezentującej społeczność lokalną oraz przykładowo w palcówkach oświatowych, wychowawczych, młodzieżowych ośrodkach socjoterapii, fundacjach, stowarzyszeniach czy też organizacjach użyteczności publicznej niosących pomoc charytatywną, za ich zgodą.
Ustawa wspomina także o obowiązku jaki spoczywa na podmiotach - dla których organ gminy, powiatu lub województwa jest organem założycielskim, a także państwowych lub samorządowych jednostkach organizacyjnych oraz spółkach prawa handlowego z pewnymi wyłączeniami, - w związku z umożliwieniem skazanym wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne. Obowiązek powyższy ma na celu włączenie władz do systemu wykonywania kary ograniczenia wolności.
Nowelizacja kodeksowa spowodowała, iż dotychczasowa rola, jaką spełniał sąd w organizowaniu i kontrolowaniu wykonywania kary ograniczenia wolności została niejako wyłączona. Wyłączenie to przejawia się głównie w tym, że wszelkie dotychczasowe kompetencje obejmujące ten zakres zostały przekazane na ręce zawodowego kuratora sądowego.
To on poucza skazanego o prawach i obowiązkach, a także konsekwencjach wynikających z uchylenia się od odbywania kary, jak również określa rodzaj, miejsce i termin rozpoczęcia pracy. Przy czym nadzór nad wykonywaniem kary ograniczenia wolności oraz orzekanie w sprawach wykonywania kary, dalszym ciągu należą do kompetencji sądu.
Nowe rozwiązania zaczęły obowiązywać w kwestii obowiązku ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków osób wykonujących nieodpłatną, kontrolowaną pracę na cele społeczne. Według zmian obowiązek ten ponosi wyłącznie Skarb Państwa. Takie rozwiązanie jest o wiele korzystniejsze niż poprzednie bowiem koszty jakie musiał ponosić podmiot w którym skazany wykonywał pracę, niejednokrotnie stanowiły przeszkodę w rzeczywistym wykonywaniu kary ograniczenia wolności. Wszelkie kwestie związane z umową ubezpieczenia, czyli określenie m.in. minimalnej i maksymalnej sumy ubezpieczenia, podmiotów uprawnionych do zawarcia umowy ubezpieczenia, terminy oraz sam tryb postępowania zostały określone w rozporządzeniu przez Ministra Sprawiedliwości.
Dzięki nowelizacji podmiot zatrudniający skazanych został odciążony od biurokratycznych obowiązków jakie sprzed nowelizacji ciążyły na nim w związku z organizacją i dokumentowaniem pracy skazanego. Zmiany umożliwiają bardziej elastyczne dostosowywanie organizacji pracy do ilości godzin pracy, jej charakteru oraz specyfiki podmiotu zatrudniającego.
Kolejnym novum przy karze ograniczenia wolności jest możliwość wymierzenia kary ograniczenia wolności w innym niż dotychczas wymiarze w ramach instytucji kary zamiennej. Sprzed nowelizacji istniała sposobność zamieniania kary pozbawienia wolności na karę ograniczenia wolności przy przestępstwie zagrożonym karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, wymiarze maksymalnym do roku czasu. Obecnie zamiana kary może wynosić do lat dwóch.
Należy wspomnieć również o nowych możliwościach jakie kodeks karny zaoferował w stosunku do sprawcy skazanego na karę ograniczenia wolności. Wymierzając taką karę sąd może orzec wobec skazanego obowiązki spośród całej gamy wymienionych w art. 72 KK, do których należy m.in. przeproszenie pokrzywdzonego, powstrzymywanie się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających, poddanie się leczeniu, powstrzymywanie się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach. Jest to o tyle istotne, że dotychczas ustawa wymieniła które obowiązki spośród wymienionych w art. 72 KK, mogą zostać orzeczone w stosunku do skazanego.
Do obowiązującego już art. 58 KK, dodano nowy § 2a. Wymienia on przesłanki z nadejściem których nie orzeka się kary ograniczenia wolności. Jeżeli stan zdrowia oskarżonego lub jego właściwości i warunki osobiste uzasadniają przekonanie, że oskarżony nie wykona obowiązku nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne, sąd nie orzeka kary ograniczenia wolności.