mariusz.szaszor 11 października 2010 Podmioty zbiorowego prawa pracy.

Wiąże się to ściśle z cechą zbiorowego prawa pracy jaka jest jego potencjalność. Wśród podmiotów zbiorowego prawa pracy wyróżniamy pracowników oraz pracodawcę lub organizacje pracodawców[1].

Pojęcie pracodawcy na gruncie zbiorowego prawa pracy jest tożsame z definicją zawartą w art. 3 KP[2] Zgodnie z brzemieniem powyższego przepisu, pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudnia ona pracowników. Na szczeblu zakładowym pracodawca występuje jako indywidualny podmiot zbiorowego prawa pracy. Jeżeli chodzi o aktywność pracodawcy w skali ponadzakładowej, regionalnej lub ogólnopolskiej, wówczas pracodawca musi działać w organizacji pracodawców. Postawą prawną funkcjonowania wyżej wymienionych organizacji jest ustawa z 23 maja 1991r. o organizacjach pracodawców[3]. Ustawa określa, kto ma prawo do tworzenia federacji i konfederacji oraz wskazuje główne zadania w zakresie zbiorowych stosunków pracy. Zgodnie z art. 5 w/w ustawy : „Podstawowym zadaniem związków pracodawców, ich federacji i konfederacji jest ochrona praw i reprezentowanie interesów, w tym gospodarczych, zrzeszonych członków wobec związków zawodowych, organów władzy i administracji rządowej oraz organów samorządu terytorialnego. ” Powyższy przepis wskazuje model reprezentacji szczególnej[4], polegający na ochronie praw i interesów wyłącznie zrzeszonych w niej członków. Model ten jest odmienny od modelu reprezentacji ogólnej odnoszącej się do związków zawodowych.

Drugim z podmiotów zbiorowego prawa pracy są pracownicy, przy czym wskazać należy, że w odniesieniu do pracowników obowiązuje zasada przedstawicielstwa[5] polegająca na wyodrębnieniu organów przedstawicielskich występujących w zbiorowych stosunkach pracy. Najczęstszym przykładem organu przedstawicielskiego pracowników jest działający w zakładzie pracy związek zawodowy będący centralną instytucją zbiorowego prawa pracy oraz głównym podmiotem w zakresie reprezentacji pracowniczej. Związki zawodowe, którym przypada szczególna rola w przeobrażeniach społeczno gospodarczych po roku 1989 posiadają tak rozległe uprawnienia w zakresie zarówno zbiorowych jak i indywidualnych stosunków pracy, że uzasadnione jest nazwanie tej formy przedstawicielstwa mianem monopolu związkowego[6]. Podstawami tego monopolu w zakresie zbiorowych praw bez wątpienia są pewne instytucje prawne, w których to związek jest wyłącznym dysponentem uprawnień w zakresie reprezentacji pracowników ( chodzi tutaj o tzw. prerogatywy związków zawodowych a więc uprawnienia takie jak negocjowanie i zawieranie układów zbiorowych oraz prowadzenie sporu zbiorowego z prawem do strajku włącznie. ) Podstaw uprzywilejowanej pozycji związków zawodowych w zakresie reprezentacji pracowniczej szukać należy w wydarzeniach 1989 roku, kiedy to organizacje związkowe skupione w NSZZ „Solidarność” w znacznej mierze przyczyniły się do zainicjowania procesów demokratyzacji państwa oraz transformacji politycznej, gospodarczej oraz ustrojowej.[7] To właśnie na początku lat dziewięćdziesiątych w trakcie transformacji społeczno-gospodarczej związki zawodowe reprezentując kilkunastomilionową rzeszę ludzi pracy ugruntowały swoją dominującą rolę w zakresie reprezentacji praw i interesów pracowniczych zarówno na gruncie zbiorowego jak i indywidualnego prawa pracy. Siła oddziaływania związków zawodowych w sprawy polityczne i gospodarcze w owym okresie była tak duża, że cześć uczestników sceny politycznej zarzuciła związkom chęć uzyskania uprzywilejowanej pozycji w państwie.[8] Reminiscencje tamtego okresu w postaci ogromnych wpływów związków zawodowych przetrwały do dnia dzisiejszego, na płaszczyźnie zbiorowego prawa pracy gdzie żaden inny podmiot nie uzyskał tak rozległych kompetencji w zakresie ochrony praw i interesów pracowniczych.

Miejsce państwa w zakresie zbiorowych stosunków pracy.

Obok pracowników oraz pracodawców w zbiorowych stosunkach pracy występuje jeszcze Państwo, które pełni szczególną rolę. Kontrowersje związane z podmiotowością państwa w zbiorowych stosunkach pracy wynika z faktu, że w działalności swoich organów Państwo uwzględnia zarówno interesy pracowników jak i pracodawców[9] czuwając nad podstawowym układem sił w społeczeństwie[10]. Zmiany społeczno gospodarcze będące następstwem transformacji ustrojowej, przyznały pierwszeństwo metodzie negocjacyjnej – dialogowi społecznemu, rodząc tym samym konieczność istotnej zmiany roli państwa. Rola państwa w społecznej gospodarce wolnorynkowej została wyraźnie ograniczona do regulowania, wspierania i ograniczania siły zarówno pracodawców jak i związków zawodowych[11]. Ograniczenia te nazwane zasadą ograniczonej roli państwa w zbiorowych stosunkach pracy związane są zarówno z zasadą zachowania spokoju społecznego w stosunkach pracy, jak i wspomnianą wcześniej fundamentalną zasadą dialogu społecznego. Ze względu na szczególną rolę, jaką przypisuje się państwu w zakresie określania za pomocą ustawodawstwa zasad indywidualnych i zbiorowych stosunków pracy, uzasadnione wydaje się być twierdzenie przeważającej większości przedstawicieli doktryny o potrzebie oddzielenia państwa jako podmiotu politycznego od podmiotów prawa pracy.[12]