Forma uczestnictwa pracowników w zarządzaniu zakładem pracy oparta na ustawie z dnia 25 września 1981 r. o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego ( Dz.U.1981.24.123 ) Ustawa określa zakres uczestnictwa załogi w zarządzaniu przedsiębiorstwem państwowym. Zgodnie z art. 1 ust. 2 Do samorządu załogi przedsiębiorstwa państwowego należy stanowienie w istotnych sprawach przedsiębiorstwa, wyrażanie opinii, podejmowanie inicjatywy i zgłaszanie wniosków oraz sprawowanie kontroli działalności przedsiębiorstwa.
Organy samorządu
Organami samorządu są: - ogólne zebranie pracowników przedsiębiorstwa, ogólne zebranie pracowników poszczególnych zakładów oraz innych jednostek organizacyjnych wchodzących w skład przedsiębiorstwa, - rada pracownicza przedsiębiorstwa, która w statucie samorządu załogi może być nazwana radą robotniczą, - rada pracownicza zakładu w przedsiębiorstwie wielozakładowym. Działalność w radzie pracowniczej ma charakter społeczny. Działaczowi tak samo jak związkowcowi, który wykonuje funkcje związkowe przysługuje ochrona stosunku pracy ( art. 6 ) Członek rady pracowniczej zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy z powodu pełnienia swoich zadań w godzinach pracy.
Ogólne zebranie pracowników
Ogólne zebranie pracowników przedsiębiorstwa jednozakładowego oraz ogólne zebranie pracowników zakładu w przedsiębiorstwie wielozakładowym, zwane dalej ogólnym zebraniem pracowników, stanowi formę bezpośredniego uczestniczenia załogi w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Do ważności uchwał ogólnego zebrania pracowników wymagana jest obecność na posiedzeniu, co najmniej połowy liczby pracowników, jeżeli statut samorządu załogi nie stanowi inaczej. Uchwały ogólnego zebrania pracowników zapadają zwykłą większością głosów.
Uprawnienia ogólnego zebrania pracowników
Ogólne zebranie pracowników przedsiębiorstwa:
- uchwala na wniosek dyrektora, statut przedsiębiorstwa,
- podejmuje uchwały w sprawie podziału zysku przeznaczonego dla załogi,
- dokonuje rocznej oceny działalności rady pracowniczej przedsiębiorstwa oraz
dyrektora przedsiębiorstwa,
- uchwala wieloletnie plany przedsiębiorstwa,
- uchwala, na wniosek rady pracowniczej przedsiębiorstwa, statut samorządu załogi przedsiębiorstwa
Uprawnienia rady pracowniczej
Do kompetencji stanowiących rady pracowniczej przedsiębiorstwa należy:
1) uchwalanie oraz zmiana planu rocznego przedsiębiorstwa,
2) przyjmowanie sprawozdania rocznego oraz zatwierdzanie bilansu,
3) podejmowanie uchwał w sprawie inwestycji,
4) wyrażanie zgody na utworzenie lub przystąpienie do spółki handlowej lub innej
struktury organizacyjnej przewidzianej przepisami prawa bądź nabycie jej
udziałów (akcji), jak również podejmowanie uchwał w sprawie wystąpienia z
takiej struktury, żądania jej rozwiązania lub zbycia jej udziałów (akcji),
5) wyrażanie zgody na oddawanie środków trwałych przedsiębiorstwa osobom
prawnym lub fizycznym do korzystania z nich w formie przewidzianej w
prawie cywilnym,
6) podejmowanie uchwał w sprawie łączenia i podziału przedsiębiorstw,
7) podejmowanie uchwał w sprawie zakładowego budownictwa mieszkaniowego
i socjalnego,
8) podejmowanie uchwał w sprawie zmiany kierunku działalności przedsiębiorstwa,
9) podejmowanie uchwał w sprawie podziału na fundusze wygospodarowanego
dochodu pozostającego w dyspozycji przedsiębiorstwa oraz zasad wykorzystania
tych funduszów, z zastrzeżeniem przepisu ust. 3.
10) wyrażanie zgody na zbywanie środków trwałych stanowiących przedmiot
stałego użytku przedsiębiorstwa oraz na dokonanie darowizny,
11) decydowanie o przystąpieniu przedsiębiorstwa w charakterze członka zbiorowego
do organizacji społecznych,
12) podejmowanie uchwał w sprawie klubów techniki i racjonalizacji,
13) (skreślony),
14) podejmowanie uchwał o przeprowadzeniu w przedsiębiorstwie referendum,
15) wybieranie swego przedstawiciela do rady zrzeszenia przedsiębiorstw.
2. Do kompetencji stanowiących rady pracowniczej przedsiębiorstwa należy również
podejmowanie uchwał w sprawach powołania i odwołania dyrektora przedsiębiorstwa
oraz innych osób wykonujących kierownicze funkcje w przedsiębiorstwie,
zgodnie z przepisami ustawy o przedsiębiorstwach państwowych.
„Obecnie pracownicy mogą współuczestniczyć w zarządzaniu zakładem pracy na podstawie art. 18 kodeksu pracy (kp). Choć zakres i zasady tej partycypacji zostały określone w odrębnych przepisach, to Kodeks nakłada na pracodawców oraz organy administracji obowiązek stworzenia warunków umożliwiających korzystanie z niej. Umiejscowienie tych przepisów w kp oznacza, że prawo pracy przywiązuje szczególną rolę do partycypacji pracowników. W piśmiennictwie prawniczym wyjaśniono, że podstawowe zasady prawa pracy „określają najważniejsze, kluczowe prawa i obowiązki pracowników oraz pracodawców”. Partycypacja pracowników ma ponadto rangę i uzasadnienie konstytucyjne. Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 roku (art. 20, art. 59) gwarantuje związkom zawodowym i pracodawcom prawo do zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień zbiorowych. Poza tym w Konstytucji zapisano, że ustrojem ekonomicznym w Polsce jest społeczna gospodarka rynkowa, która opiera się na dialogu i współpracy partnerów społecznych. Ustrój ten gwarantuje zachowanie określonych wartości, a wśród nich godności człowieka w procesie świadczenia pracy, czego oznaką jest prawo pracowników do uczestnictwa w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Można, zatem mówić nie tylko o społecznym wymiarze ustroju gospodarczego, ale również o „społecznym wymiarze przedsiębiorstwa”. Trzeba jednakże pamiętać, że Konstytucja wprawdzie podkreśla prawo do partycypacji, ale zawiera również gwarancje ochrony prawa własności. W konsekwencji, władza należy do pracodawcy, a pracownicy lub ich przedstawiciele spełniają głównie rolę konsultacyjno-opiniodawczą, choć w pewnych sytuacjach, prawo przyznaje im możliwość współdecydowania w sprawach firmy. Poza tym własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i jedynie w zakresie, w jakim nie narusza jej istoty (art. 64 ust. 3). Tylko wyjątkowo przedstawiciele pracowników w firmach „nieuzwiązkowionych”, mogą zawierać z pracodawcą tak zwane porozumienia kryzysowe. Polegają one na czasowym zawieszeniu stosowania wewnątrzzakładowych źródeł prawa pracy ( na przykład regulaminów ).
Ponadto za formę uczestnictwa może uchodzić akcjonariat pracowniczy ( prawo nabywania przez pracowników akcji bądź udziałów spółek na preferencyjnych warunkach lub nieodpłatnie ). Stwarza on możliwość uczestnictwa pracowników w posiedzeniach walnego zgromadzenia lub zgromadzenia wspólników. Niekiedy pracownicy osobiście biorą udział w zarządzaniu, ale jest to sytuacja wyjątkowa. Takie prawo może wynikać z posiadania przez nich akcji lub udziałów w spółkach kapitałowych ( akcjonariat pracowniczy ). Dzięki temu mają prawo do współdecydowania w firmie.
