Do wskazanego w tytule powództwa, przepisy Kodeksu postępowania karnego odwołują się w dwóch miejscach: w art. 62 – 70 k.p.k. regulujących sytuację prawną powoda cywilnego w procesie karnym (powoda cywilnego, tj. osoby wytaczającej powództwo adhezyjne), a następnie w art. 415 k.p.k. dotyczącym wyrokowania w przedmiocie takiego powództwa.
Kto i w jakim terminie może wytoczyć powództwo adhezyjne ?
Powództwo adhezyjne może zostać wytoczone przez pokrzywdzonego. Kodeks postępowania karnego wskazuje, że pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, jak również instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, których dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo, a także, w ograniczonym zakresie, zakład ubezpieczeń, który pokrył szkodę wyrządzoną pokrzywdzonemu przez przestępstwo lub jest zobowiązany do jej pokrycia (art. 49 k.p.k.). Ponadto, zgodnie z treścią art. 63 k.p.c., w razie śmierci pokrzywdzonego, powództwo cywilne w procesie karnym może zostać wytoczone przez jego osoby najbliższe. Powództwo adhezyjne może zostać wytoczone także przez prokuratora, jeżeli wymaga tego interes społeczny. We wszystkich wskazanych przypadkach, powództwo takie może zostać wytoczone do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej.
Kiedy powództwo adhezyjne będzie niedopuszczalne ?
Przepisy kodeksu wskazują sytuacje, kiedy sąd odmówi przyjęcia powództwa adhezyjnego, a jeżeli je przyjął, a przesłanki te ujawniły się później, pozostawi powództwo bez rozpoznania. Są to następujące sytuacje:
1) powództwo cywilne jest niedopuszczalne z mocy przepisu szczególnego,
2) roszczenie nie ma bezpośredniego związku z zarzutem oskarżenia,
3) powództwo zostało wniesione przez osobę nieuprawnioną,
4) to samo roszczenie jest przedmiotem innego postępowania lub o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono,
5) po stronie pozwanych zachodzi współuczestnictwo konieczne z instytucją państwową, samorządową lub społeczną albo z osobą, która nie występuje w charakterze oskarżonego,
6) złożono wniosek, o którym mowa w art. 46 § 1 Kodeksu karnego, tj. wniosek o orzeczenie wobec oskarżonego obowiązku naprawienia wyrządzonej przestępstwem szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.
Należy przy tym zastrzec, że na odmowę przyjęcia powództwa adhezyjnego lub na pozostawienie do bez rozpoznania w przypadku zaistnienia którejś z wskazanych wyżej przesłanek, nie przysługuje zażalenie (art.65 k.p.k.).
Kiedy powództwo zostanie rozpoznane ?
Powództwo zostanie rozpoznane merytorycznie tylko w przypadku skazania oskarżonego. Sąd podejmuje wtedy decyzje czy uwzględnia powództwo cywilne, czy je oddala. W razie każdego innego rozstrzygnięcia (innego niż skazanie oskarżonego), powództwo adhezyjne zostanie pozostawione bez rozpoznania. Sąd obligatoryjnie pozostawi powództwo bez rozpoznania także wtedy, gdy zgromadzony w toku rozprawy materiał dowodowy nie wystarcza do jego rozstrzygnięcia, a uzupełnienie dowodów spowodowałoby znaczną przewlekłość postępowania (art. 415 k.p.k.).
Co zrobić, gdy sąd odmówi przyjęcia powództwa adhezyjnego lub pozostawi je bez rozpoznania?
W takiej sytuacji, osobie, która wniosła powództwo pozostaje uprawnienie do dochodzenia swego roszczenia w zwykłym postępowaniu cywilnym. Warto jednak pamiętać, że jeżeli wniesienie pozwu do sądu (właściwego do rozpoznawania spraw cywilnych) nastąpi w ciągu 30 dni od daty odmowy przyjęcia pozwu przez sąd karny lub od dnia pozostawienia powództwa bez rozpoznania przez taki sąd, za dzień zgłoszenia roszczenia uważa się dzień wniesienia pozwu w postępowaniu karnym (będzie to miało znaczenie np. w przypadku zarzutu przedawnienia roszczenia lub przy obliczaniu odsetek).
