Powyższa definicja wskazuje na elementy charakterystyczne dla spółdzielni, odróżniające ją od innych przedsiębiorców. Są to: charakter zrzeszeniowy i dobrowolny, zmienny skład osobowy, zmienny fundusz udziałowy oraz prowadzenie działalności gospodarczej w interesie członków. Co ważne, prowadzenie działalności gospodarczej przez spółdzielnie jest obowiązkowe. Jeżeli spółdzielnia nie rozpocznie działalności gospodarczej w ciągu roku od dnia jej zarejestrowania i nie posiada majątku, może ulec wykreśleniu z Krajowego Rejestru Sądowego (art. 115 PrSpół). Jeżeli natomiast spółdzielnia nie prowadzi działalności co najmniej od roku, może zostać postawiona w stan likwidacji (art. 114 § 1 pkt 3 PrSpół).
Powstanie spółdzielni
Osoby zamierzające założyć spółdzielnię uchwalają statut spółdzielni, potwierdzając jego przyjęcie przez złożenie pod nim swoich podpisów, oraz dokonują wyboru organów spółdzielni, których wybór należy w myśl statutu do kompetencji walnego zgromadzenia, lub komisji organizacyjnej w składzie co najmniej trzech osób. Osoby takie ustawodawca definiuje jako założycieli. Liczba założycieli spółdzielni nie może być mniejsza od dziesięciu, jeżeli założycielami są osoby fizyczne, i trzech, jeżeli założycielami są osoby prawne (art. 6 § 1 i 2 PrSpół). Statut spółdzielni powinien co najmniej zawierać elementy wskazane w art. 5 § 1 PrSpół. Powinien ponadto zawierać postanowienia, których wprowadzenia wymagają przepisy PrSpół oraz może zawierać inne, dodatkowe postanowienia (art. 5 § 2 PrSpół). Należy stwierdzić, że swoboda założycieli w kształtowaniu ustroju i funkcjonowania spółdzielni jest duża. Spółdzielnia podlega obowiązkowi wpisu do KRS i z chwilą jego dokonania nabywa osobowość prawną (art. 7 w zw. z art. 11 PrSpół).
Stosunek członkostwa
Elementem osobliwym w konstrukcji spółdzielni jest wyraźne podporządkowanie stosunków majątkowych łączących spółdzielnię i jej członków stosunkom niemajątkowym, w szczególności stosunkowi członkostwa. Potocznie można stwierdzić, że nie będąc członkiem spółdzielni i nie wywiązując się w wynikających z tego faktu obowiązków, nie można liczyć na korzyści majątkowe wynikające z prowadzonej w interesie wszystkich członków działalności gospodarczej spółdzielni. Członkiem spółdzielni może być w szczególności osoba fizyczna o pełnej zdolności do czynności prawnych, która odpowiada wymaganiom określonym w statucie, chyba że ustawa stanowi inaczej. Ponadto statut może określać wypadki, w których dopuszczalne jest członkostwo osób o ograniczonej zdolności do czynności prawnych lub niemających tej zdolności. Członkami spółdzielni mogą być również osoby prawne, o ile statut nie stanowi inaczej (art. 15 PrSpół).
Organy spółdzielni
Stosowanie do art. 35 PrSpół organami spółdzielni są: walne zgromadzenie, rada nadzorcza, zarząd, a w spółdzielniach, w których walne zgromadzenie jest zastąpione przez zebranie przedstawicieli – zebrania grup członkowskich. Statut może przewidywać powołanie także innych organów składających się z członków spółdzielni. W takim wypadku powinien określać zakres uprawnień tych organów oraz zasady wyboru i odwoływania ich członków.
Członkowie spółdzielni tworzą walne zgromadzenie, które jest najwyższym organem spółdzielni (art. 36 PrSpół). Co charakterystyczne, każdy członek ma jeden głos bez względu na ilość posiadanych udziałów. Inny sposób ustalania liczby głosów możliwy jest tylko sytuacji, gdy członkami spółdzielni są wyłącznie osoby prawne. Do wyłącznej kompetencji walnego zgromadzenia należą sprawy wymienione w art. 38 § 1 PrSpół. Statut może zastrzec do jego wyłącznej właściwości podejmowanie uchwał również w innych sprawach (art. 38 § 2 PrSpół). Walne zgromadzenie zwołuje zarząd przynajmniej raz w roku w ciągu sześciu miesięcy po upływie roku obrachunkowego (art. 39 § 1 PrSpół). Formą podejmowania decyzji są uchwały. Do ich powzięcia wymagana jest zwykła większość głosów w obecności co najmniej połowy uprawnionych do głosowania, chyba że ustawa lub statut stanowi inaczej (art. 41 § 2 PrSpół). Uchwały walnego zgromadzenia obowiązują wszystkich członków spółdzielni oraz wszystkie jej organy (art. 42 § 1).
Rada nadzorcza sprawuje kontrolę i nadzór nad działalnością spółdzielni (art. 44 PrSpół). Składa się z co najmniej trzech członków wybranych stosownie do postanowień statutu przez walne zgromadzenie, zebranie przedstawicieli lub zebrania grup członkowskich. Do rady mogą być wybierani wyłącznie członkowie spółdzielni. Jeżeli członkiem spółdzielni jest osoba prawna, do rady może być wybrana osoba niebędąca członkiem spółdzielni, wskazana przez osobę prawną (art. 45 § 1 i 2 PrSpół). Zakres działania rady określa art. 46 § 1 PrSpół. Statut może dodatkowo zastrzec do zakresu działania rady nadzorczej inne uprawnienia (art. 46 § 2 PrSpół). W celu wykonania swoich zadań rada może żądać od zarządu, członków i pracowników spółdzielni wszelkich sprawozdań i wyjaśnień, przeglądać księgi i dokumenty oraz sprawdzać bezpośrednio stan majątku spółdzielni (art. 46 § 4 PrSpół).
Organem, który kieruje działalnością spółdzielni i reprezentuje ją na zewnątrz, jest zarząd. Także do jego właściwości należy podejmowanie decyzji niezastrzeżonych w ustawie lub statucie innym organom (art. 48 PrSpół). W statucie określone są skład i liczba członków zarządu spółdzielni. Zarząd może być jednoosobowy, w postaci prezesa, lub wieloosobowy. Statut może dodatkowo określać dodatkowe wymagania, jakie powinien spełniać członek zarządu. Należy jednak pamiętać, że zarząd jednoosobowy nie może dokonywać czynności w sprawach wynikających ze stosunku członkostwa. Czynności takie są dokonywane przez radę nadzorczą, chyba że statut przewiduje właściwość walnego zgromadzenia. Członków zarządu, w tym prezesa i jego zastępców, wybiera i odwołuje, stosownie do postanowień statutu, rada lub walne zgromadzenie (art. 49 § 1, 5 i 2 PrSpół).
Odpowiedzialność za zobowiązania spółdzielni
Spółdzielnia, jak każda osoba prawna, stanowi odrębny od swoich członków byt prawny. Z tego też powodu członek spółdzielni nie odpowiada wobec wierzycieli spółdzielni za jej zobowiązania (art. 19 § 3 PrSpół). Odpowiedzialność tą ponosi spółdzielnia całym swoim majątkiem (art. 68 PrSpół). Członek spółdzielni uczestniczy jedynie w pokrywaniu jej strat do wysokości zadeklarowanych udziałów (art. 19 § 2 PrSpół). Sprawdzeniu legalności, gospodarności i rzetelności działań spółdzielni służy procedura lustracji - charakterystyczna dla spółdzielni. Każda spółdzielnia obowiązana jest przynajmniej raz na trzy lata, a w okresie pozostawania w stanie likwidacji corocznie, poddać się lustracyjnemu badaniu legalności, gospodarności i rzetelności całości jej działania (art. 91 § 1 PrSpół). Szczegółowe cele lustracji wskazuje art. 91 § 2 PrSpół. Lustrację przeprowadzają właściwe związki rewizyjne w spółdzielniach w nich zrzeszonych. Spółdzielnie niezrzeszone zlecają odpłatne przeprowadzenie lustracji wybranemu związkowi rewizyjnemu lub Krajowej Radzie Spółdzielczej (art. 91 § 3 PrSpół).
Likwidacja i upadłość spółdzielni
Spółdzielnia przechodzi w stan
likwidacji: 1) z upływem okresu, na który, w myśl statutu, spółdzielnię utworzono,
2) wskutek zmniejszenia się liczby członków poniżej wskazanej w statucie lub w
ustawie, jeżeli spółdzielnia w terminie jednego roku nie zwiększy liczby
członków do wymaganej wielkości, 3) wskutek zgodnych uchwał walnych zgromadzeń
zapadłych większością 3/4 głosów na dwóch kolejno po sobie następujących
walnych zgromadzeniach, w odstępie co najmniej dwóch tygodni (art. 113 § 1
PrSpół). Ogłoszenie upadłości spółdzielni następuje natomiast w razie jej
niewypłacalności (art. 130 § 1 PrSpół). Szczegółowe postanowienia odnośnie
procedury likwidacyjnej i upadłościowej uregulowane są odpowiednio w art.
113-128 oraz 130-137 PrSpół. Spółdzielnia przestaje istnieć z chwilą
wykreślenia jej z KRS.
Poczytaj : więcej na temat spółdzielni
