aszczesniak 04 lipca 2011 Wyłączenie jawności rozprawy głównej na podstawie art. 360 k.p.k.

Analizując art. 360 k.p.k. należy zwrócić uwagę, iż ustawodawca wyróżnia dwa tryby ograniczenia jawności: obligatoryjny oraz fakultatywny. Sąd wyłącza (obligatoryjnie) jawność rozprawy w całości albo w części, jeżeli jawność mogłaby: wywołać zakłócenie porządku publicznego, obrażać dobre obyczaje, ujawniać okoliczności, które ze względu na ważny interes państwa powinny być zachowane w tajemnicy, naruszyć ważny interes prywatny lub na żądanie osoby, która złożyła wniosek o ściganie. Natomiast sąd może wyłączyć (fakultatywnie) jawność w całości lub w części, jeżeli choć jeden z oskarżonych jest nieletni lub na czas przesłuchania świadka, który nie ukończył 15 lat. Spójrzmy zatem głębiej na te wyłączenia.

Zakłócenie porządku publicznego

Zakłócenie jest to naruszenie ustalonego porządku, równowagi, ładu. Natomiast zgodnie ze słownikiem języka polskiego porządek publiczny to życie zgodne z prawami obowiązującymi w społeczeństwie[1]. Przykładami wskazującymi na takie niepożądane działanie może być np. sprawa o drastyczne zabójstwo bulwersujące opinię społeczną, która mogłaby spowodować trudne do opanowania wzburzenie publiczności[2], gdy przed gmachem sądu zbierają się tłumy, przybierające groźną postać[3], zachodzi prawdopodobieństwo masowego nacisku na sąd. Sąd nie powinien w żadnym wypadku tego prawa nadużywać ( podobnie w innych przypadkach), musi zachodzić istotne niebezpieczeństwo, że porządek może zostać zakłócony, i to w taki sposób, iż zwykłe środki utrzymania porządku  mogą nie być wystarczające.

Obraza dobrych obyczajów

Dobre obyczaje to powszechnie przyjęte sposoby postępowania w określonych okolicznościach. W niektórych typach spraw na jaw mogą wychodzić kwestie niezwykle drastyczne, które nie są wskazane, aby przekazywać je szerszej publiczności. Życie dostarcza przykładów które wskazują, iż nie ulega wątpliwości konieczność wyłączenia jawności. Doktryna wskazuje, że do ewentualnej obrazy dobrych obyczajów najczęściej może dochodzić w przypadku popełnienia przestępstw przeciwko wolności seksualnej i obyczajności lub zabójstw popełnionych przez osoby chore psychiczne. Akceptując powyższe wnioski zastrzec jednak należy, że to nie typ czynu zabronionego, ale ujawniane okoliczności determinują ocenę naruszenia dobrych obyczajów.[4]

Ważny interes państwa

Wyłączenie jawności z tej właśnie przyczyny ma na celu ochronę przed szkodą dla Rzeczpospolitej Polskiej, należy podkreślić iż nie chodzi o informacje, które stanowią tajemnicę o klauzuli tajności „tajne” i „ściśle tajne” oraz „poufne” i „zastrzeżone”(takie są chronione na podstawie art. 181 k.p.k. oraz 226 k.p.k.) lecz o inne ważne informacje.

Ważny interes prywatny

Interes prywatny strony postępowania musi istnieć w równowadze do interesu publicznego wyrażanego poprzez jawność postępowania. Sąd za każdym razem musi dokonać analizy i ocenić któremu z dwóch interesów dać prymat. Interes prywatny należy rozpatrywać szeroko. Nie tylko bowiem jako interes stron, ale również np. świadka, pokrzywdzonego. Ważność interesu prywatnego wyraża się w tym, iż ewentualne jego naruszenie w procesie będzie wywoływać negatywne skutki dla tej osoby, np. w sferze ekonomicznej, bezpieczeństwa, stanu zdrowia, stosunków rodzinnych itd.[5]

Sprawy z oskarżenia prywatnego

Sąd ma obowiązek wyłączenia jawności sprawy w całości lub w części, gdy żąda tego osoba która złożyła wniosek o ściganie, czyli pokrzywdzony. Sprawy te są nadal sprawami karnymi mającymi charakter prewencyjny, jednakże przede wszystkim mają one na celu obronę interesu osoby pokrzywdzonej działaniem oskarżonego. Oskarżenie prywatne to w znakomitej większości przestępstwa przeciwko czci. W sprawach tych mogą być ujawniane fakty, które obie strony chciałyby utrzymać w tajemnicy, wobec tego nie ma żadnej podstawy, żeby tę tajemnicę ujawnia[6]. Sąd wydaje w tej kwestii postanowienie, które nie podlega zaskarżeniu.

Fakultatywne wyłączenie jawności

Są to dwa przypadki, które ustawodawca pozostawia do rozstrzygnięcia uznaniu sądu. Sąd musi rozważyć, co w danej sprawie jest przeważające ochrona ze względu na nieletnich czy jawność ze względu na dorosłych (oczywiście tylko wtedy gdy na ławie oskarżonych zasiadają zarówno małoletni jak i dorośli). W świetle prawa karnego nieletnim jest osoba która nie ukończyła 17 roku życia a mimo to odpowiada przed sądem karnym np. na podstawie art. 10 § 2 k.k. Jak zauważa B. Wójcicka celem wyłączenia jawności rozprawy jest dążenie od uniknięcia stygmatyzacji nieletniego i umożliwienie mu szybkiego powrotu do społeczeństwa.[7] W przypadku przesłuchania świadka który nie ukończył lat 15 wyłączenie jawności następuje na czas składania przez niego zeznań. Ma to na celu wykluczenie możliwości ponownej wiktymizacji, zmniejszenie stresu, negatywnego wpływu publiczności lub mediów.

Szczególne podstawy wyłączenia jawności

Nie sposób przy omawianiu kodeksowych podstaw wyłączenia jawności nie wspomnieć o dwóch szczególnych podstawach tj.: w razie przesłuchiwania świadka zwolnionego od obowiązku zachowania tajemnicy (art. 181 § 1 k.p.k.), świadka incognito ( art. 184 § 3 k.p.k.) czy świadka koronnego ( wyłączenie jawności następuje na jego wniosek- art. 13 ustawy o świadku koronnym[8]). Również postępowanie w sprawach nieletnich, którzy nie ukończyli 17 roku życia odbywa się przy drzwiach zamkniętych, chyba że prowadzenie rozprawy jawnie mogłoby oddziaływać wychowawczo na innych nieletnich.

Nie można traktować, jako wyłączenie jawności, usunięcia oskarżonego z sali przez sąd

Wyłączenie jawności nie wymaga wydania postanowienia, ponieważ z mocy prawa rozprawa staje się niejawna przez złożenie wniosku a także wtedy, gdy sąd na mocy art. 394 k.p.k. odczytuje zeznania świadka incognito. Jednakże na mocy art. 360 §1 i 2 k.p.k. sąd wydaje (obowiązkowo) w tej kwestii postanowienie.

Strona składająca wniosek musi go uzasadnić, tzn. musi wskazać która przeszkoda następuje, czyli np. jakie dobre obyczaje mogą być naruszone lub jaki interes państwa jest zagrożony. Ponadto wniosek musi spełniać wymagania pisma procesowego.

W ostateczności jednak ocena czy jawność postępowania powinna być wyłączona należy wyłącznie do sądu. Postanowienie może zapaść zarówno na rozprawie lub przed jej rozpoczęciem. Zgłaszanie i uzasadnianie wniosków co do wyłączenia jawności, stanowi część rozprawy, toteż sąd może zarządzić przeprowadzenie ich przy drzwiach zamkniętych.[9]

Wyłączenie jawności nie rozciąga się na strony, obrońców, pełnomocników, którzy są uczestnikami rozprawy!

Patrz: Kto może przebywać na rozprawie z wyłączeniem jawności ?