W dzisiejszych czasach możemy zaobserwować tendencję wzrostową, jeśli chodzi o wartość majątku osób niepełnoletnich[1]. Prezenty w postaci quad’ów, drogich wycieczek czy też nawet samochodów stały się bardziej powszechne, niż miało to miejsce jeszcze kilka lat temu. Obowiązek (i prawo) do wykonywania pieczy, przez rodziców, nad majątkiem dziecka wynika wprost z przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego[2] i jest jednym z elementów władzy rodzicielskiej[3]. Przez pieczę tą rozumie się pięć następujących składników:
1) zarząd majątkiem dziecka,
2) dysponowanie "czystym dochodem" z tego majątku,
3) rozliczenie z zarządu majątkiem,
4) kontrolowanie majątkowej sytuacji dziecka,
5) zapobieganie nieprawidłowościom w zarządzie sprawowanym przez inne osoby[4]
Należy pamiętać, że zarząd sprawowany przez rodziców nie obejmuje zarobku dziecka, ani przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku (np. zabawki, książki, drobne kwoty pieniędzy). W tym zakresie dziecko uzyskuje pełną zdolność do czynności prawnych, które tych przedmiotów dotyczą (z wyjątkiem czynności, do których dokonania nie wystarcza według ustawy zgoda przedstawiciela ustawowego - o czym więcej poniżej)[5]. Jednakże tylko i wyłącznie w ramach zwykłego zarządu.
Zasadą jest, iż z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, do ważności czynności prawnej, przez którą dziecko zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego. Również ważność zawartej już umowy wymaga ww. zgody[6]. Sprzedaż składniku majątku o znacznej wartości (np. rower, skuter, a tym bardziej quad) nie jest umową należącą do umów powszechnie zawieranych, w drobnych sprawach życia codziennego[7]. Jest to czynność przekraczająca zakres zwykłego zarządu, ponieważ wiąże się z obciążeniem majątku dziecka.
W tym miejscu należy zaznaczyć, że zgoda przedstawiciela ustawowego (rodziców) jest również niewystarczająca. Rodzice nie mogą dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na wykonywanie takich czynności przez dziecko[8]. Czynność taka jest bezwzględnie nieważna, jako sprzeczna z ustawą[9]. Aby móc dokonać czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu, należy skierować się do sądu o wydanie zezwolenia. Zbada on czy działanie to jest zgodne z dobrem dziecka, kierując się zasadą zachowania substancji jego majątku. Ponadto, wysłucha drugiego z rodziców (tego, który nie wystąpił z wnioskiem). Zezwolenie (w formie postanowienia) staje się skuteczne z chwilą jego uprawomocnienia i nie może zostać zmienione ani uchylone, jeżeli na jego podstawie powstały skutki prawne względem osób trzecich[10]. Ważnym kryterium może być też to, czy rodzice są zgodni, co do dokonania czynności[11].
Warto zaznaczyć, że kontrahent zawierający umowę z osobą (dzieckiem), która nie otrzymała zezwolenia od sądu, jest w pewnych przypadkach chroniony na podstawie przepisów szczególnych (np. art. 169 KC – nabywca uzyskuje własność rzeczy ruchomej z chwilą objęcia jej w posiadanie, chyba że działa w złej wierze).
Konkludując: nie każda umowa zawierana przez dziecko wymaga jedynie zgody lub potwierdzenia przez przedstawiciela ustawowego. W niektórych przypadkach wymagane będzie też zezwolenie sądu, nawet pomimo faktu, że wszystkie strony przyszłego stosunku prawnego wyrażają zgodę.
Przypisy:
[1] Na potrzeby niniejszego artykułu przez osoby niepełnoletnie rozumiemy dzieci od 13 do 17 roku życia. Dzieci poniżej lat 13 nie mają ograniczonej zdolności do czynności prawnych, a tym samym czynności przez nich dokonane są nieważne (patrz art. 14 i n. Kodeksu cywilnego)
[2] art. 101 §1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (Dz.U.1964.9.59; dalej KRiO)
[3] art. 95 §1 KRiO
[4] H. Dolecki (red.), T. Sokołowski (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, 2010. art. 95 teza 16
[5] art. 22 Kodeksu cywilnego (Dz.U.1964.16.93; dalej KC)
[6] art. 17 i art. 18 §1 KC
[7] art. 20 KC
[8] art. 101 §3 KRiO
[9] art. 58 §1 KC
[10] art. 583 Kodeksu postępowania cywilnego (Dz.U.1964.43.296)
[11] H. Dolecki (red.), T. Sokołowski (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, 2010. art. 101 teza 16
