Sytuacja prawna i możliwości działania związków zawodowych wyznaczają jednocześnie stopień wpływów, jakie mogą wywierać pracownicy w celu obrony ich praw. Pozycja związków zawodowych odróżnia zdecydowanie Polskę od innych Państw takich jak Czechy, Słowację czy Węgry. Na zdecydowanie wysoką pozycję związków zawodowych w Polsce wpływ miały wydarzenia, jakie rozegrały się w ciągu ostatnich 30 lat a przede wszystkim ich bezpośredni udział w przemianach ustrojowych.
W sposób ogólny i generalny pozycję związków zawodowych określa Konstytucja RP[1], zapewniająca w art. 12 i art. 59 Wolność tworzenia i działania związków zawodowych, wskazująca na podstawowe formy ich działania. Przepisy te stanowią podstawę i punkt wyjścia dalszych regulacji prawnych, rozwijających i konkretyzujących treść i zakres prawa zrzeszania się w związki zawodowe oraz wyposażających je w określone uprawnienia, składające się w swym całokształcie na ich status prawny.
Podstawowym i zarazem
kompleksowym aktem dotyczącym wszystkich zasadniczych spraw mających istotne
znaczenie dla działalności związkowej jest ustawa z 23 maja 1991 r. o związkach
zawodowych. Ustawa ta określa zarówno pozycję prawną związków zawodowych w
naszym kraju, cele i zakres ich działania, tryb tworzenia i rozwiązywania
związków, jak również przyznane uprawnienia umożliwiające wywieranie
bezpośredniego wpływu na kierunek
i treść decyzji podejmowanych przez organy administracji państwowej i
gospodarczej w sprawach dotyczących interesów i praw pracowniczych.
Na pozycję związków zawodowych w Polsce wpływ mają liczne ustawy regulujące w części problematykę tych organizacji. Wśród nich do najważniejszych zaliczyć należy ustawę z dnia 23 maja 1991r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych ( Dz.U. nr 55, poz. 235 z późn. zm. ) regulujących problematykę rokowań i układów zbiorowych pracy. Przepisy dotyczące związków zawodowych znaleźć możemy również w Dziale XI Kodeksu pracy[2] odnoszącym się do partycypacji organizacji związkowej w sprawach z zakresu układów zbiorowych. Wśród innych aktów prawnych na uwagę zasługuję również: ustawa z 29 grudnia 1993r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz.U. z 1994r. nr 1, poz. 1 z późn. zm. ) ustawa z 4 marca 1994r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych ( tekst. jedn. Dz.U. z 1996r. nr 70, poz. 335 z późn. zm. )
Problematyka dotyczące związków zawodowych regulowana jest w kilkudziesięciu aktach prawnych różnej rangi[3] Ilość aktów prawnych a także znaczenie ich treści stały się jedną z przyczyn stworzenia projektu Zbiorowego Kodeksu Pracy, który w sposób kompleksowy regulowałby tak ważny z punktu widzenia społecznego problem funkcjonowania przedstawicielstwa związkowego.
Wśród międzynarodowych aktów prawnych na szczególna uwagę zasługują: Konwencja nr 87 dotycząca wolności związkowej i ochrony praw związkowych z 1948 r., oraz Konwencja nr 98 dotycząca stosowania zasad prawa organizowania się i rokowań zbiorowych z 1949 r. uznane za fundamentalne konwencje MOP w obszarze zbiorowego prawa pracy.
